Κραυγή αγωνίας για τον ιστορικό ναό της Παναγίας στην Επισκοπή της Δρόπολης

Η ιστορία, οι μύθοι και η  σημερινή τραγική κατάσταση (φωτογραφίες)

του Παναγιώτη Μπάρκα
Σήμα S.O.S εκπέμπει ένας ακόμα ιστορικός Ναός. Πρόκειται για τον γνωστό Ναό της Παναγιάς, νοτιοδυτικά της Άνω Επισκοπής, στο νομό Αργυροκάστρου. Σηματοδοτεί, όχι απλώς την ιστορία, αλλά την ίδια την πορεία της Χριστιανοσύνης στα μέρη μας, το πολιτισμό και την αξιοπρέπεια της ελληνικής μας φυλής. Πρόκειται για τον Ναό που ταξιδεύει από την αρχαιότητα ανάμεσα στο μύθο και την ιστορία.

Από πολύ καιρό, αλλά ειδικά τα δύο τελευταία χρόνια, ο Ναός της Παναγιάς γονάτισε.  Ο βυζαντινός Τρούλος έχει κάνει κλήση προς το βουνό. Οι ρωγμές στο εσωτερικό και εξωτερικό των τοιχωμάτων προειδοποιεί ότι τα πρωτοβρόχια του προσεχή Φθινοπώρου θα σωριάσουν τον Ναό. 

Οι νυχτερίδες έχουν φωλιάσει στο ιερό και κάνουν πιο φρικτή την κατάσταση. Τα μαγαρίσματα πάνω στην ιερά τράπεζα, κάποια ιερά σκεύη πεταγμένα στο έδαφος μέσα στη σκόνη, το γκρεμισμένο εικονοστάσι δεν μιλούν μόνο για ιεροσυλία και εγκατάλειψη. Στο δάπεδο λίγα τάματα και κάποια σβησμένα κεριά κάνουν και πιο τραγική την εικόνα του Ναού. Δεν ξέρεις τι να πιστέψεις. Έγιναν για να βοηθήσει ο θαυματουργός Ναός τους πιστούς, ή για να σωθεί εκ του ουρανού ο ιστορικός μας Ναός;!

Επιπλέον, άφθονες οι καταστροφές στο πέτρινο τέμπλο και στα παράπλευρα του ιερού. Τα αρχαιολογικά μάρμαρα, έχουν κάνει πόδια.

Δίπλα στο Ναό της Παναγιάς διατηρούνταν ένα κομμάτι από τον ιστορικό Μέγα Δρόμο, που εικάζεται ότι αποτελούσε αρτηρία των διαδρόμων από την Εγνατία Οδό, προς την Νικόπολη, αλλά σίγουρα συνέδεε την Αντιγόνεια, την Επισκοπή, το Μοναστήρι της Πέπελης για να φθάσει στη Λεσινίτσα, Δρόβιανη και την ιστορική κοιλάδα της Παύλας. Τα καλντερίμια και η υπόλοιπη υποδομή του Μέγα δρόμου καταστράφηκαν επίσης τα δύο τελευταία χρόνια.

Για τελευταία φορά το ανθρώπινο χέρι επισκεύασε τον αρχαίο Ναό το 1938. Εν καιρώ πολέμου, το 1942 μπήκε το ανώφλι στην εξωτερική σιδερένια πόρτα….

 Η ιστορική μνήμη του ναού της Παναγιάς της Επισκοπής.

Η ιστορία μιλάει ότι στην Δρυινούπολη πρωτάπλωσε τη σημαία του ο Χριστιανισμός. Μόλις το 429 έστησε εδώ επισκοπικό θρόνο. (Οι μαρτυρίες φέρουν το τότε κέντρο της Δρόπολης στο σημερινό Λέκλη, απέναντι στο Τεπελένι)

Η σημερινή Επισκοπή είναι το δεύτερο γνωστό κέντρο, έδρα της Επισκοπής Δρυινουπόλεως (από το 558-1183). Ιδού και το όνομα του χωριού. Ο Ναός της Παναγιάς, για τον οποίο μιλούμε, έχει άμεση σχέση με την ιστορική και μυθική διαδρομή.

  Η επιγραφή αναφέρει ότι είναι χτισμένος επί Βυζαντινού Αυτοκράτορα Αλεξίου Κομνηνού, τον ΧΙ αιώνα. Το ιερό του ναού όμως διατηρεί ακόμα την παλαιοχριστιανική του μορφή με έκδηλη την ενσωμάτωση στοιχείων των αρχαίων θεάτρων. (Όχι άσκοπα χρησιμοποιούμε τον όρο αυτό). Πέτρινο είναι και το τέμπλο.

Μια άλλη επιγραφή στο εσωτερικό το ναού μιλάει ότι χτίστηκε το 639 μετά Χριστόν. Τα πολλά κοινά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά τον συνδέουν άμεσα με τον Ναό της Θεοτόκου του Λαμπόβου, χτισμένου από τον Ιουστινιανό. Τη σημερινή μορφή ο Ναός την πήρε μετά από επανειλημμένες ανακαινίσεις, μέχρι ακόμα το 1938.  

Η μυθολογική πορεία του Ναού της Παναγιάς

Συμπληρώνει την αρχαία ιστορική πορεία του Ναού. Ο μύθος, λοιπόν, λέει ότι χτίστηκε με λευκές μεγάλες πέτρες, τις οποίες μετέφεραν από τον κάμπο της Δρόπολης γιγαντωμένες γυναίκες με μεγάλα βυζιά που τα έριχναν πίσω από τις πλάτες για να στηρίξουν τα ασήκωτα μάρμαρα. (Η μυθική διήγηση μας παραπέμπει στο θρύλο της Μονοβύζας, η οποία στην λαϊκή παράδοση της Δρόπολης αντιμετωπίζεται θετικά και είναι συνυφασμένη με την φυσιογνωμία της Αργυρώς).

Λέει συγκεκριμένα ο μύθος:  «Όταν ο Ναός πλησίαζε στο τέλος, εμφανίστηκε σε πέντε γυναίκες κατάκοπες από το βαρύ φορτίο ο δαίμονας. Τις παραπλάνησε λέγοντας ότι ο Ναός έχει χτιστεί, οπότε δεν χρειάζονταν άλλες πέτρες. Οι γυναίκες πίστεψαν. Ξεφόρτωσαν τις πέτρες - μάρμαρα και πήγαν να θαυμάσουν το ναό. Όταν είδαν ότι δεν είχε τελειώσει κατάλαβαν τι είχε συμβεί και επέστρεψαν να πάρουν τις πέτρες. Μα δεν μπόρεσαν να τις κουνήσουν. Οι άγγελοι τις είχαν κάνει να μένουν ακούνητες. …Διότι ο διάβολος τις είχε μαγαρίσει. Οπότε δεν επιτρέπονταν να μπουν στο χτίσμα της εκκλησίας. Ακόμα και σήμερα, ισχυρίζεται ο μύθος, οι πέτρες είναι «εκεί» και ο τόπος, χωρίς να προσδιοριστεί με ακρίβεια, τον λένε στα «Πέντε Μάρμαρα».

Ο ίδιος μύθος λέει ότι αργότερα ο ναός γκρεμίστηκε. Οι μάστορες που τον ξαναέχτισαν βρήκαν στα χαλάσματα μάρμαρα με επιγραφές σε άλλη γλώσσα σε «ρωμαίικη» (!)

Ο Ναός της Παναγιάς της Επισκοπής στο αρχαιολογικό ψηφιδωτό της Δρόπολης.

Δεν χρειάζεται η μυθική αφήγηση για την επιβεβαίωση ότι τα μάρμαρα της κλασικής και ελληνιστική περιόδου από τον κάμπο της Δρόπολης βρέθηκαν στα χτίσματα του Ναού της Επισκοπής.  Είναι ακόμα στα τείχη του και διατηρούν δομικές λειτουργίες στο εσωτερικό του Ναού, ενώ αρκετά βρισκότανε κατάκοιτα στους εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους του.

Το γεγονός, του μύθου από κοινού με την πραγματικότητα έρχεται να επιβεβαιώσει διαπίστωση του γνωστού αλβανού αρχαιολόγου, Μπουντίνα, ο οποίος αναφέρει ότι οι αρχαιολογικές πέτρες στην κοιλάδα της Δρόπολης και της Ρίζας, από τη Μέλανη, πήραν τον κατήφορο για να χτίσουν την ελληνική πόλη που σήμερα λέγεται Αδριανούπολη. Μετά ανηφόρησαν να χτίσουν την Αντιγόνεια. Οι Ρωμαίοι του Αυτοκράτορα Αδριανού, μετά την καταστροφή της Αντιγόνειας από τους λεγεώνες του Αιμίλιου Παύλου μαζί με άλλες 70 πόλεις της Ηπείρου, το 167 π.Χ, πήραν τις πέτρες της Αντιγόνειας για να χτίσουν πάνω στα ερείπια του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού της Δρόπολης, (Σωφράτικα σήμερα), την Αδριανούπολη. Μετά, σύμφωνα με τον μύθο και την πραγματικότητα (του Ναού της Παναγιάς στην Επισκοπή και της Γέννησης της Θεοτόκου στη Βράχογοραντζή), οι ίδιες πέτρες ανηφόρησαν για να θεμελιώσουν τους πρώτους χριστιανικούς ναούς.

Σύμβολο αντοχής σε περιβάλλον με πληθώρα ερείπια .

Η αντοχή του Ναού της Παναγιάς, δείχνει (συγκριτικά) ότι είναι θρυλική. Σώζεται ακόμα… Η πραγματικότητα γύρω του μιλάει ότι αποτελεί όντως στωική αντίσταση σε πείσμα του χρόνου, των πιστών και των αρμόδιων αρχών για ένα τόσο σημαντικό πολιτιστικό και θρησκευτικό μνημείο. Η κοιλάδα της Δρόπολης, (Δρίνου) λόγω της πυκνότητας των μοναστηριών και της ιστορικής σημασίας τους για την ορθοδοξία, τα γράμματα και τον ελληνισμό, θεωρείται  εύστοχα, ένα δεύτερο «Αγιο Όρος» Αριθμεί 21 μοναστήρια. (11 μόνο στην ευθεία Κοσοβίτσα-Δερβιτσάνη, 6 στη Λιουντζεριά και τέσσερα γύρω από την Μονή της Υψηλής Πέτρας-Τσέπως.)

Είναι όμως το «Άγιο Όρος», υπό εγκατάλειψη και ερείπωση. Ανεπίτρεπτη και ασυγχώρητη η κατάσταση τέτοιων μοναστηριών, όπως της Πέπελης, του Δριάνου, τα φώτα του οποίου έφτασαν μέχρι το Πατριαρχείο, του Σπηλαίου (το οποίο συνεχίζει να παραμένει στάβλος ζώων). Η πλειοψηφία αυτών αποτελούν πολιτιστικά μνημεία και τελούσαν υπό προστασία του κράτους. Τον τελευταίο χρόνο όμως, ο διευθυντής πολιτιστικής κληρονομιάς στο Υπουργείο Πολιτισμού της χώρας, Απολόν Μπάτσιε, δηλώνει κατ΄ επανάληψη ότι βάση του νόμου τα θρησκευτικά πολιτιστικά μνημεία πρέπει να παραλάβει η ορθόδοξη εκκλησία….!! Όμως η εκκλησίας έχει ανασκουμπωθεί στο δικό της  οικοδομητικό έργο νέων Ναών, λες και η ορθοδοξία αρχίζει στον τόπο αυτό το 1991 

Στο κενό αυτό που επιτρέψαμε έλαβε δράση ομάδα εθελοντών διάσωσης των ορθόδοξων μνημείων που ίδρυσαν Ιταλικοί φορείς μέσω Πανεπιστημίου Αργυροκάστρου. Αλλά εκείνοι απλώς και μόνο καταγράφουν, ή πράττουν για δικούς τους λογαριασμούς και συμφέροντα….

Επίλογος.

 Ο γνωστός, ιστορικός Ναός της Παναγιάς  της Επισκοπής  γονατίζει και κλείνει τον κύκλο του, την χρονιά που στα Τίρανα γίνονται τα θυρανοίξια του μεγαλοπρεπούς καθεδρικού ναού «Ανάσταση του Χριστού». Η ιστορία, οι διαχρονικές αξίες και συνεισφορά του Ναού της Παναγιάς, «υπέρ πίστεως και πατρίδας»  είναι ασύγκριτες και δεν χρειάζεται να το πω εγώ με την ταπεινή μου γνώση.

Ωστόσο, ενώ ο Ναός της Επισκοπής με ζωή από 11 μέχρι 16 αιώνες καταρρέει μπροστά στα μάτια όλων μας, στην πόλη Αργυροκάστρου η Ορθόδοξη Ιερά Μητρόπολη κάνει την ημέρα νύχτα, να ολοκληρώσει το σχολικό της συγκρότημα, δίπλα στο νέο ναό της πόλης… Μπορεί κάποιος να θυμηθεί τον Πάτρο Κοσμά, που ο ίδιος συμβολικά «γκρέμιζε» εκκλησίες να φτιάξει σχολεία, τα οποία στο μέλλον θα άνοιγαν περισσότερες εκκλησίες…. Εμείς σχολεία έχουμε. Και η ιστορία θα μας κατακρίνει που επιτρέπουμε να χάνουμε μνημεία με βάρος αιώνων πολιτισμού.

Παναγιώτης Μπάρκας για τον «Βορειοηπειρώτη»

Η επίσκεψη στο Ναό έγινε σήμερα 28.07.2012