ΣΑΒΒΑΣ ΣΙΑΤΡΑΣ - ΑΗΔΟΝΙ ΚΑΙ ΣΤΑΥΡΑΕΤΟΣ

"Το δημοτικό τραγούδι έχει μεγάλη ιστορία. Είναι το χθες, είναι το σήμερα, είναι το αύριο. Εκτός από ότι είμαι περήφανος που το ακούν οι Ηπειρώτες και γενικά όλοι οι Έλληνες, αισθάνομαι τον εαυτό μου υπερήφανο που ο Θεός μου έδωκε αυτό το θείο τάλαντο και ερμηνεύω αυτά τα τραγούδια…"  Σάββας Σιάτρας

Συνέντευξη  στο ΝΕΟ ΒΗΜΑ

Ο μεγάλος αυτός καλλιτέχνης, άνθρωπος και ΕΛΛΗΝΑΣ, είχε την καλοσύνη να μας δεχθεί στον χώρο του και να μας παραχωρήσει την ακόλουθη συνέντευξη ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ  ΓΙΑ  ΤΟ  ΝΕΟ  ‘ΒΗΜΑ’, για την οποία και τον ευχαριστούμε.

1^η ΕΡΩΤΗΣΗ : Κύριε  Σιάτρα, παρακαλώ πέστε μας για τον τόπο καταγωγής σας, τις σπουδές σας και τα πρώτα σας βήματα στο δημοτικό τραγούδι

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :

       Γεννήθηκα, έζησα και μεγάλωσα στην Καρίτσα Ιωαννίνων, έβγαλα δύο τάξεις στο Γυμνάσιο εκεί. Είχα τα πρώτα μου ακούσματα και είπα τα πρώτα μου αυθόρμητα τραγούδια στο χωριό που γεννήθηκα και μεγάλωσα και γενικά στην ευρύτερη περιοχή. Στην κοινωνία εκείνη τα πρωτοτραγούδησα, σε γάμους, σε βαφτίσια, σε πανηγύρια, Χριστούγεννα, Πάσχα, Απόκριες,  τα αγαπούσα κιόλας, βέβαια, βοηθούσε και η φωνή, όμως έπαιξε μεγάλο ρόλο το σπίτι το ίδιο

       Το 1960 ήρθα στην Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή, ιδρυτές της οποίας ήταν οι αδελφοί Μάρκος και Γεώργιος Ριζάρης από το Μονοδένδρι Ζαγορίου. Είχα την τύχη, την χαρά και την τιμή να σπουδάσω σε αυτό το θεάρεστο ίδρυμα, ένα από τα πάμπολλα που έκαναν οι εθνικοί μας ευεργέτες, για 6 χρόνια ανελλιπώς εκεί, με άριστο διδακτικό προσωπικό, με σίτιση, να μην μας λείπει τίποτε, από την ώρα που μπαίναμε από το θυρωρείο τον Σεπτέμβριο, μέχρι να φύγoυμε, τον Ιούνιο, όλα πληρωμένα. Μέσα σε ένα ίδρυμα που μύριζε Ήπειρο και οι περισσότεροι μαθητές τότε ιεροσπουδαστές, ήταν από την Ήπειρο, ειδικά από τον Νομό των Ιωαννίνων. Στις δύο τελευταίες τάξεις μας έκαναν μάθημα 7 - 8 Πανεπιστημιακοί  καθηγητές. Τώρα αναφέρω τα ονόματα, ίσως για την μνήμη, γιατί αξίζει τον κόπο: Φιλιππίδης, Μπόνιας, Κονιδάρης, Τιμαγένης, Μακρής, μια πλειάδα. Μέσα σε αυτήν  να αναφέρω και τον  τότε Δ/ντή της Σχολής, τον Πρύτανη, τον αείμνηστο και αξέχαστο συμπατριώτη Βασίλειο Βέλα. Αυτός, παρόλο που ήταν τόσο φορτωμένο το πρόγραμμά του, κάθε Πέμπτη ερχότανε και μας έλεγε ότι ήθελε να μας δει από κοντά, «Πως είσαι εσύ, τι κάνεις, πως πάνε τα μαθήματα, πως πάει η σίτιση, το φαγητό σας και μήπως έχει κανένας παράπονο?»,  να μην μας λείπει τίποτα, του πουλιού το γάλα και ξέρετε πως μας αποκαλούσαν? «Πριγκιπόπουλα του Ριζάρη».

       Μέσα στα άλλα μαθήματα, τα οποία κάναμε, κατά κάποιον τρόπο, στα θεολογικά, (καθότι θα είμαστε απόφοιτοι με το πτυχίο του ιερέως), μαθαίναμε και βυζαντινή μουσική και πάνω  εκεί, στην βυζαντινή μουσική, με έπιασε και το μικρόβιο. Για τον Σάββα φάνηκε η διαφορά, η  ικανότητα και η δύναμη και το τάλαντο. Τέλος πάντων, τελείωσα εκεί, πήγα στον στρατό, απελύθην από τις τάξεις του Ελλ.στρατού και μετά ήρθα Αθήνα. Έτυχε τότε, όταν απολύθηκα το 69 – 70 να ζητούσε η τότε ΕΡΤ γνήσιους ερμηνευτές δημοτικού τραγουδιού. Εγώ, σε κάποιες εκδηλώσεις που γινότανε των πατριωτών, γνώρισα μερικούς συμπατριώτες που με έστειλαν τότε στην Ελληνική Ραδιοφωνία, όπου υπεύθυνος ήταν ο μεγάλος μουσικολόγος, ο λαογράφος, ο Σίμωνας ο Καράς. Όταν πήγα εγώ εκεί, μου είπε «Γραμματικαί γνώσεις?» [μου είπε, έτσι ακριβώς]. Λέω «Απόφοιτος Ριζαρείου Σχολής». Όταν το άκουσε αυτός, «Αίτησις» είπε «αμέσως» Πράγματι, έγινε η αίτησις για να περάσω από ακρόαση, από 7μελή επιτροπή.και με συνόδευαν τότε το μεγάλο συγκρότημα του κορυφαίου, του ανεπανάληπτου, [που δεν πρόκειται να βγει άλλος τέτοιος κλαρινίστας] ΤΑΣΟΥ  ΧΑΛΚΙΑ., της μεγάλης αυτής φυσιογνωμίας. Σήμερα να είχαμε τον μπάρμπα Τάσο τον Χαλκιά εδώ, με αυτήν την τεχνολογία που έχουμε!! Αυτός έπαιζε και, από κάτω στον κόσμο, από τα νύχια, μέχρι από πάνω από κεφάλι, σηκώνονταν η τρίχα. Πράγματι, γίνεται το δείγμα για να δουν πως τραγουδάω καλά. το ‘δείγμα’ αυτό, το πέρασαν στο επίσημο πρόγραμμα του τότε ραδιοφώνου. Εγκρίθηκε, όχι απλώς το άκουσαν, το πέρασαν και στο πρόγραμμα, τόσο ωραία ήταν ερμηνευμένο το τραγούδι. Ήταν τα λεγόμενα ‘τέταρτα’ τότε τα τραγούδια, το ένα τέταρτο έφερε και το άλλο, και το άλλο, και το άλλο. Τότε αρχίζει να γίνεται και η τηλεόραση και οι εκπομπές, πάλι υπεύθυνος ο Σίμωνας ο Καράς, μετά, αφού έγινε η Τηλεόραση, έγινε το λεγόμενο ΕΙΡΤ {Εθνικόν Ίδρυμα Ραδιοφωνίας Τηλεοράσεως}, αλλά συγχρόνως ήταν τότε η συχωρεμένη ΥΕΝΕΔ. Μπήκα και στην ΥΕΝΕΔ μετά, η μία εκπομπή έφερε την άλλην, το ένα ραδιόφωνο έφερε και το άλλο, η μία εμφάνιση έφερε και την άλλην και άρχισα να γίνομαι γνωστός στο ευρύτερο κοινό. Εγώ είχα και άμεση επαφή και επικοινωνία με την Πανηπειρωτική, με τον μεγάλο αυτό πατριώτη, τον συμπατριώτη και τον κοντοχωριανό, τον βιομήχανο, τον Λευτέρη τον Μαντζίκα. Με βοήθησε πάρα πολύ αυτός. Σε όλες τις εκδηλώσεις με είχε μέσα. Αλλά και εγώ  όμως τον έβγαζα ασπροπρόσωπο. Τις εκδηλώσεις τότε δεν μπορώ να στις περιγράψω, αρχές της δεκαετίας του ’70. Επίσης, η ΕΡΤ με έστελνε και στο εξωτερικό, σε διάφορα φεστιβάλ. Ήταν η εποχή που άρχισαν οι διακρατικές καλλιτεχνικές ανταλλαγές. Δεν ήταν εκδήλωση στην Ελλάδα που να μην απευθύνουμε έναν χαιρετισμό και να μην πούμε κάτι για την Βόρειο Ήπειρο, τα αδέλφια μας.

2^η ΕΡΩΤΗΣΗ; Και έτσι μπήκε στην καρδιά σας η Βόρειος Ηπειρος. Ποιες ήταν οι πρώτες σας επαφές με τον χώρο αυτό? Υποθέτω ότι θα ήταν επί καθεστώτος Χότζα. Τωρα τι έχει αλλάξει?

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :

       Βέβαια, εγώ δεν περίμενα να το ακούσω από τους άλλους για την Βόρειο Ήπειρο, την είχα από μόνος μου, μέσα στην καρδιά μου. Είχανε αρχίσει, δειλά – δειλά και οι εμπορικές σχέσεις μεταξύ Ελλάδος και της Αλβανίας. Τότε (1979) πηγαίναμε από Κορυτσά, όπου έκανα και την πρώτη μου εμφάνιση στην Βόρειο Ηπειρο το 1980 αμέσως, το 1982 την δεύτερη. Και εκεί με άναψε  πιο πολύ αυτό το οποίο ήταν, για την γενική εικόνα. Όπου και να πηγαίναμε, παντού υπήρχε Ελληνισμός, σε όποιες πόλεις και να πηγαίναμε.

      Όντως, τότε ήταν το  καθεστώς αλήστου μνήμης του Ενβέρ Χότζα, όπου δεν έμπαινε ούτε πουλί από τα Γιάννενα. Προσπαθούσαμε βέβαια, να επικοινωνήσουμε με τους αδελφούς μας στα μέρη  όπου είναι συμπαγής ο Ελληνισμός [Αργυρόκαστρο, Χειμάρρα, Κορυτσά, Δέλβινο, Αγ.Σαράντα, Πρεμετή και στην Κορυτσά]. Μας έλεγαν ο κόσμος «Μιλήστε μας, αλλά μην μας κοιτάτε», φοβούνταν και τον ίσκιο τους. Και εκεί άρχισε να φαίνεται το τι συμβαίνει εκεί μέσα, γι’ αυτόν τον τόπο και τον κόσμο. Ένας τόπος αγιασμένος, τιμημένος, και ποτισμένος πρόσφατα με αίμα Ελληνικό, Ελλήνων φαντάρων. Άφησαν τα κοκκαλάκια τους εκεί, και ακόμη η Ελλάδα κοιμάται Βαρούχειο ύπνο*. Βρε, 6000-7000 τόσοι, τι περιμένεις δηλαδή, πόσα χρόνια πρέπει να περάσουν ακόμα, 500?. Γιατί μεριμνάς, δηλαδή? Και με πείραξε πιο πολύ αυτό το πράγμα, όταν είδα αυτόν τον κόσμο φοβισμένο, τρομαγμένο, ντυμένο έτσι ώστε  να λες «Καλά, ζητιάνος είναι?». Και φαινόταν ακόμη μεγαλύτερη η διαφορά, σε σύγκριση με την πόλη των Ιωαννίνων που ήταν γεμάτη αυτοκίνητα. και η αγορά γεμάτη.πράγματα, και οι άνθρωποι καλοντυμένοι, όπως ταιριάζει στην πρωτεύουσα της Ενιαίας Ηπείρου.

       Μετά, ήταν και η γλώσσα όπως την μιλούσαν στο Αργυρόκαστρο ή στα χωριά εδώ στην Δερόπολη. Και όταν μιλούσαν εκεί έβλεπες λες και τραγουδούσαν, ιδιαίτερα εδώ στην Δερόπολη. Πως κεντάει μία κεντήστρα το κέντημα της, έτσι και αυτοί τραγουδούσαν. Αλλά αυτά τα έμαθα αργότερα. Εδώ στην Δερόπολη φυσάει αέρας Γιαννιώτης, έτσι λένε στα σύνορα. Αυτό όμως είναι με πολλά επακόλουθα και μηνύματα Είναι ο φυσικός αέρας που έρχεται, ή είναι τα χαμπέρια και η καλημέρα, που έρχονται από τα Γιάννενα? Έχει πολλές ερμηνείες αυτό το πράγμα. Η Βόρειος Ήπειρος μπήκε, στάλαξε μέσα στην καρδιά, στην ψυχή, και δεν βγαίνει. Το μαρτυράει η Ιστορία, την οποία, τι είναι η Ιστορία? Ο,τι έχει η μία [δηλ.η Ελλαδική] Ήπειρος έχει και η άλλη [δηλ.η Βόρειος]. ΔΩΔΩΝΗ έχουν τα Γιάννενα, ΒΟΥΘΡΩΤΟ έχουν οι Άγιοι Σαράντα, ή και.στη ΦΟΙΝΙΚΗ επάνω. Αρχαία τείχη έχουν διάφορες περιοχές του νομού Ιωαννίνων, αρχαία τείχη έχει η Αντιπάτρεια, Αντιγόνεια, Επίδαμνος. Αρχέγονος Ελλάς, Ήπειρος λέγεται. Είναι ίδια η ενδοχώρα της Ηπείρου, δεν είναι ότι έφυγαν οι άνθρωποι και πήγαν αλλού. Είναι αμιγής Ελληνικός, Ελληνικότατος πληθυσμός και δεν θα ενδιαφερθώ για τον κόσμο μου εκεί?

       Καλά, αυτοί οι μεγάλοι εθνικοί ευεργέτες γιατί έφτιαξαν όλα αυτά τα ωραία πράγματα στην Αθήνα? Θα μπορούσαν να πήγαιναν κάπου αλλού να τα φτιάξουν. Το έκαναν γιατί Ηπειρώτες ήταν, Έλληνες ήταν, αυτό αισθάνονταν και αυτό έφτιαξαν. Χίλιοι δύο είναι, η Πλειάδα εθνικών ευεργετών, που είναι καύχημα και τιμή και έπαινος για την Ήπειρο, για όλη την Ελλάδα: Χρηστάκης Ζωγράφος με τα Ζωγράφεια Σχολεία στο Κεστοράτι ή στην Κωνσταντινούπολη, ο Ιωάννης Πάγκας, οι Ευάγγελος και Κων/νος Ζάππας και τόσοι άλλοι. Ήρθαν εδώ και τα φτιάξανε, και τι μας λένε οι διάφοροι πολιτικάντηδες κάθε μέρα που πηγαίνουν εκεί? ούτε ένα κερί δεν τους ανάβουνε τον χρόνο, γιατί? Αν δεν ήταν όλοι αυτοί οι ευεργέτες, τι θα είχαμε σήμερα?

     Μετά έπεσε αυτό το καθεστώς (Χότζα) πήγα και ξαναπήγα, και πάω συνέχεια τακτικά. Kαι για να τραγουδάω για τον κόσμο μας εκεί, στις πόλεις, στα χωριά, σε γάμους, σε πανηγύρια, και θυμόσαστε τι είχε γίνει πρόπερσι στην Χειμάρρα, λαϊκό προσκύνημα, μιλάμε για χιλιάδες κόσμο. Χόρεψαν όλοι όμορφα και ωραία, τους ευχαριστήσαμε, μας ευχαρίστησαν, τέτοιες εκδηλώσεις πρέπει να γίνονται ώστε όλος ο κόσμος εκεί να χαίρεται και να ευχαριστιέται. Είμαι δεμένος με την Βόρειο Ήπειρο. παντοιοτρόπως και ποικιλοτρόπως

3^η ΕΡΩΤΗΣΗ: Η σύζυγός σας, η αξιολάτρευτη κ.Χρυσούλα, είναι Βορειοηπειρωτικής καταγωγής. Την γνωρίσατε στην Βόρειο Ήπειρο? Επίσης, θα ήθελα να μου πείτε για κάποιες εκδρομές – προσκύνημα που κάνατε το καλοκαίρι.

        Γνώρισα την σύζυγό μου στα Γιάννενα. Οι γονείς της είχαν φύγει από το 1947. Η μάνα της είναι από το κεφαλοχώρι Αργυροκάστρου, την Δερβιτσάνη, (προκεχωρημένο Ελληνικό φυλάκιο, εκεί δεν σηκώνουν μύγα στο σπαθί τους ) και είναι και το γένος Σαμαρά η μάνα της. Ο πατέρας της είναι από το Λάμποβο, του Σταυρού, όπου  είναι μία μικρή εκκλησία, θαυματουργή. Υπήρχε ένας χρυσοποίκιλτος Σταυρός, το οποίον φανερώσανε μετά το καθεστώς του Χότζα, αλλά, δυστυχώς τώρα δεν ξέρουν που είναι, τον κλέψανε και ο Χότζας, να το πω και αυτό, τον είχε αφήσει σαν είδος Μουσείου. Μιλάμε για 1478 χρόνια εκκλησιά, καταλαβαίνετε, μικρή είναι, άμα την δεις όμως…. η εκκλησία του Λαμπόβου, του Σταυρού είναι θαυματουργή. Υπάρχει και ένα άλλο Λάμποβο, τόπος καταγωγής του Ζάππα, που είναι πιο πάνω δεξιά από το Λάμποβο του Σταυρού, χώνεσαι μέσα, πηγαίνοντας πριν τα στενά της Κλεισούρας.

       Εγώ με τα παιδιά και με τους συμμαθητές, πήγα το καλοκαίρι εκδρομή, 14 Ιουλίου, γεμάτο το πούλμαν. Είμαστε στο νεκροταφείο, στις Βουλιαράτες, έγινε επιμνημόσυνη δέηση, κατάθεση στεφάνων, εθνικός ύμνος, μετά πήγαμε στον Δεσπότη Αργυροκάστρου, τον Δημήτριο, όπου μας υποδέχθηκε πολύ καλά. Κατόπιν, πήγαμε στον Πρόξενο Γιάννη Ριζόπουλο, γυρίσαμε στην Δερβιτσάνη, φάγαμε και μετά πήγαμε προς τα στενά της Κλεισούρας. Εκεί πάθαμε την πλάκα μας Είναι κάθετα τα βουνά, όπως μας έλεγε  ο Γιώργος ο Μπάκος, ο οποίος είναι υπεύθυνος εκεί στο Νεκροταφείο στις Βουλιαράτες, «Τι έγινε κ.Γιώργο» του είπα εγώ «τους φυλάς ή σε φυλάνε?». «Μας φύλαγαν οι φαντάροι» μου είπε «Τους κρεμούσαμε τριχιές για να έρθουν αντιμέτωποι με τους Ιταλούς». Και σε πολλές μάχες που ερχόνταν σε επαφή με τον Ιταλό, εφ’όπλου λόγχη, βρέθηκαν σκοτωμένοι και οι δύο. Εκεί είναι έτοιμο το στρατιωτικό νεκροταφείο, περιμένει τα λείψανα των φαντάρων, έχει κάνει και μία ωραία εκκλησία εκεί ο Αναστάσιος, και πιο πέρα είναι το χωριό Κλεισούρα. Γυρνώντας μετά, σταματήσαμε σε μία ωραία τοποθεσία που λέγεται Κρυονέρι,. Όλοι οι μικροπωλητές εκεί να μιλούν Ελληνικά. Τώρα βλέπεις, Κρυονέρι, Κλεισούρα, παρακάτω άλλο (με Ηπειρώτικες ονομασίες} Εδώ είναι Ήπειρος. Τι κοιτάμε εμείς? Τα Γιάννενα κοιμούνται, η Ήπειρος δεν ξέρει τι της γίνεται, η δε Ελλάδα, εις Βαρούχειον ύπνον.

Δεν έκαναν οικονομική / καλλιτεχνική / αθλητική / εμπορική / θρησκευτική εισβολή. Δεν έστειλαν την μαθητιώσα νεολαία μέσα για να δει τι γίνεται. Και τώρα ο Δεσπότης εκεί, ο Δημήτριος ετοιμάζει τον Ναό, έναν νέο περικαλλή ναό, κάτω στον δρόμο, όπως μας έδειξε «Εκεί.θα γένει, μου είπε, σε δύο χρόνια ετοιμάσου για τα εγκαίνια»

       Και μετά, στις 25 Αυγούστου, την άλλην ημέρα από του Αγ.Κοσμά, μου το ΑΠΑΙΤΗΣΑΝ οι συμμαθητές μου και πήγαμε από Αγ.Σαράντα, στην Φοινίκη, που είναι το Αρχαίο Θέατρο, στην αρχαία πόλη, στο Δέλβινο και στην εκκλησία πέρα, όπου ανάψαμε ένα κερί, και ήταν και κάτι παιδάκια εκεί. Ήταν διστακτικά στην αρχή. Έλεγαν μεταξύ τους «Τι, που, ποιος είναι εδώ? Έλληνες είστε, τι είστε?» και έτυχε η μάνα ενός παιδιού να είναι η καντηλανάφτισσα. Hρθε εκεί και μας άνοιξε, οπότε πήραν θάρρος αυτά. Τέλος πάντων, τα πλησιάσαμε εμείς, πήραν θάρρος τα μικρά τα παιδιά, και είχαμε αγκαλιές. Μετά πήραν τον δρόμο τους, και εμείς πήγαμε στην Χειμάρρα, στην εκκλησία στους Αγίους Πάντες απάνω σε λίγα μέτρα, εκεί που είχαν σκοτώσει το παιδί, τον Αριστοτέλη Γκούμα. Ήταν εκεί μία επιτροπή, ήταν ενημερωμένοι, ήξεραν που θα πάμε, είχα μιλήσει εγώ, κατεβήκαμε μετά κάτω, φάγαμε, όμορφα και ωραία, θέλω να πω, δώσαμε το στίγμα πως πρέπει να πηγαίνουμε τακτικά και συχνά.

Μετά γυρίσαμε πίσω στους Αγίους Σαράντα, πήγαμε εκεί να ξεκουραστούμε, για έναν καφέ και πήραμε τον δρόμο της επιστροφής, ευχαριστημένοι μεν, αλλά και λυπημένοι.

4^η ΕΡΩΤΗΣΗ : Oι γνώσεις σας και το αμέριστο ενδιαφέρον σας για την Βόρειο Ήπειρο είναι πράγματι συγκινητικά. Πως αποκτήσατε όλες αυτές τις γνώσεις?

 ΑΠΑΝΤΗΣΗ  

       Εγώ τα έχω ζήσει και τα ξέρω. Αν θα μου πεις εσύ από ποιο χωριό είσαι από την Β.Η./ρο, θα σου πω, «Α, έχετε τον Τάδε πρόεδρο, τον Τάδε παπά, τον Τάδε έπαρχο, από εκεί είναι ο Τάδε, που έχει αυτό το μαγαζί, έχει εκείνο ….» Μετά μου λέει ο άλλος, «Πως τα ξέρεις?», γιατί δεν μπορεί να τα ξέρω? Άμα θέλεις κάτι ενδιαφέρεσαι και το μαθαίνεις, δεν είναι τίποτα  δύσκολο. Δεν είναι άλλοι από εδώ, άλλοι από εκεί, ούτε μιλάμε κάποια άλλη γλώσσα που δεν μπορούμε να την μάθουμε. Εξ άλλου έμαθαν και οι Αλβανοί και μιλάνε Ελληνικά τώρα. Άλλαξε βέβαια ο τόπος, άλλαξαν οι συνθήκες, αλλά θέλει δουλειά, δουλειά πολλή. Έγινε και ο δρόμος  για την Χειμάρρα, και τώρα πας γρήγορα.  

       Εμένα, όποτε μου δίνεται η ευκαιρία, όχι επαγγελματική δουλειά, έτσι και για καφέ, θα πάω, είναι τόσο κοντά δηλαδή. Δεν υπάρχει καμία μεγάλη διαδικασία να περάσεις από την Κακαβιά, δια της επιδείξεως της αστυνομικής ταυτότητας, αμέσως προχωράς και βγαίνεις στα Ελληνικά τα χωριά επάνω. Οπουδήποτε να σταματήσεις, έκαναν ωραία κέντρα, χρειάζεται υποδομή, αλλά σου είπα, χρειάζεται η Ελλάδα να κάνει  σχολεία, εκκλησίες, να στείλει παπάδες, δασκάλους, για να τους ενισχύσουμε. Τώρα κάθεσαι και  ταλαιπωρείς τον γέροντα να έλθει εδώ για να πάρει την σύνταξή του, μα είναι σοβαρά πράγματα αυτά? Επίσης υπάρχει έλλειψη κατάλληλα εκπαιδευμένου διδακτικού προσωπικού, γιατί οι διπλωματούχοι εκπαιδευτικοί έχουν έρθει στην Ελλάδα.  Άμα τους πλήρωναν καλά, δεν θα υπήρχε ανάγκη να έλθουν εδώ, θα κάθονταν εκεί και θα έστελναν και άλλους.

5η ΕΡΩΤΗΣΗ : Θα μπορουσατε να μας πείτε κάτι για την ιστορία κάποιων παραδοσιακών τραγουδιών?

ΑΠΑΝΤΗΣΗ       

       Κάθε τραγούδι έχει και ένα έκτακτο γεγονός ιστορικό, π.χ. το χιλιοτραγουδισμένο τραγούδι της Δροπολίτισσας. «Μορ’ Δεροπολίτισσα, μορ’καημένη, συ θα πας στην εκκλησιά, ζη- μορ’- ζηλεμένη. Για προσκύνα και για μας, για εμάς τους Χριστιανούς». Παρουσιάζει την πανέμορφη, την πεντάμορφη γυναίκα της Δερόπολης, «ζη – μορ –ζηλεμένη» = έχεις ομορφιά μεγάλη (που μπορεί να προκαλέσει ζήλια, λέγεται επαινετικά)». «Τώρα που θα πηγαίνεις στην εκκλησία», μας παρουσιάζει τα βαθιά συναισθήματα της περιοχής εκείνης, πως είναι ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΑΤΗ, και ο κόσμος της είναι βαθιά θρησκευόμενος. «Να προσκυνάς για μας», γιατί κάποια άλλη περιοχή της Ηπείρου την κατέκτησαν οι Τούρκοι και είναι έτοιμοι να τους σφάξουν, πώς να τους σφάξουν «Σαν τ’αρνιά την Πασχαλιά, σαν κατσίκια του Αη-Γιωργιού». Ένα τραγούδι που λεγόταν, λέγεται και θα λέγεται στα βάθη των αιώνων. Όπως είναι και ένα άλλο τραγούδι που δεν είναι ευρύτερα γνωστή η ιστορία του το «ΔΕΛΒΙΝΟ  ΚΑΙ  ΤΣΑΜΟΥΡΙΑ».

« Δέλβινο και Τσαμουριά, δεν τα δίνουν τα παιδιά

   για νιζάμ΄του βασιλιά

   Στον Χριστό που προσκυνάμε

   Και γι’ αυτόν θα πολεμάμε»

        Όταν οι Τούρκοι σκλάβωσαν όλη την Ελλάδα, έβγαζε η Πύλη, ο Σουλτάνος από την Κων/λη, διάφορες αποφάσεις και έλεγε «Σε αυτό το μέρος θα κάνετε αυτό, σ’αυτό το μέρος θα κάνετε το άλλο» Κάπου στα  μέσα του 1660, ο τότε Σουλτάνος, που τον έλεγαν και βασιλιά (κατ’ευφημισμό), είχε βγάλει διαταγή / φιρμάνι «Στις περιοχές της Ηπείρου, θα πάτε και θα μαζέψετε μικρά Ελληνόπουλα», το ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑ, ΝΑΙ, και τα’ παίρνανε σε άλλα μέρη, σε άλλη γη και γίνονταν οι λεγόμενοι ‘γενίτσαροι’. Δεν ήξεραν ούτε μάνα, ούτε πατέρα, ούτε αδελφό, ούτε θρησκεία, ούτε αν είναι Έλληνες. Έκαναν τέτοια πράγματα, που δηλώνουν πλύση εγκεφάλου και αυτοί γινόντουσαν οι πιο φανατικοί εναντίον της Ελλάδας. Οι περιοχές Δελβίνου και Τσαμουριάς αντιστάθηκαν σθεναρά και η λα’ι’κή μούσα έβγαλε το «Δέλβινο και Τσαμουριά δεν τα δίνουν τα παιδιά, για νιζάμ (φόρο υποτελείας) του βασιλιά. Στον Χριστό που προσκυνάμε και γι’αυτόν θα πολεμάμε». Εδώ δείχνει πόσο Χριστιανοί και πόσο Έλληνες ήταν. Αυτό είναι το ιστορικό με λίγα λόγια και απλά. Όταν όμως το 1912 – 13, το τμήμα της άλλης Ηπείρου, της Β.Η./ρου,  έμεινε εκτός Ελληνικών συνόρων, παρά τον νικηφόρο εθνικο-απελευθερωτικό αγώνα, οι Β.Η./τες αντέδρασαν με την δημώδη μούσα. ‘Δέλβινο και Αγ.Σαράντα, θα σας πάρουμε για πάντα., Δέλβινο και Τεπελένι, πάλι Ελληνικό θα γένει,. Αργυρόκαστρο – Χειμάρρα, πάλι θα’ρθουν στην Ελλάδα ». Είχαμε κάποιον αγώνα για κάμποσα χρόνια, μπήκε ο νικηφόρος ο Ελλ. Στρατός στην Β.Η./ρο, αλλά δυστυχώς τον αναγκάσανε και οπισθοχώρησε πάλι. Δώσανε στους Έλληνες, βέβαια, με το Πρωτόκολλο της Κερκύρας, πολλά από τα οποία διακαιόντουσαν, αλλά στα χαρτιά μόνον, στην ουσία τίποτε. Αυτή είναι η ιστορία και για τα δύο τα τραγούδια, απλά , όμορφα και ωραία. Τώρα, τι θέλει να πει ο καθένας, ας έλθει εδώ να το κουβεντιάσουμε.

       Το δημοτικό τραγούδι έχει μεγάλη ιστορία. Είναι το χθες, είναι το σήμερα, είναι το αύριο. Εκτός από ότι είμαι περήφανος που το ακούν οι Ηπειρώτες και γενικά όλοι οι Έλληνες, αισθάνομαι τον εαυτό μου υπερήφανο που ο Θεός μου έδωκε αυτό το θείο τάλαντο και ερμηνεύω αυτά τα τραγούδια Πιο να πρωτοδιαλέξεις και τι να πρωτοπείς, από πού και ποια τραγούδια? τα ιστορικά, τα κλέφτικα, του γάμου, της αγάπης ? Δεν υπάρχει αρχή και τέλος και όσο ψάχνεις, τόσο βρίσκεις συνέχεια.  Στην δημοτική Μούσα υπάρχουν χοροί, τραγούδια, ήθη, έθιμα, παραδόσεις, φορεσιές, και κάθε περιοχή έχει διαφορετικά. Αυτά τα πολυφωνικά της Β.Η./ρου είναι το κάτι άλλο, λες και ψέλνουν στην εκκλησιά , στην Αγιά Σοφιά

6^η ΕΡΩΤΗΣΗ : Πέστε μας για τα ταξίδια σας στο Εξωτερικο΄. Που πήγατε και πως σας δέχθηκαν οι Ελληνες μετανάστες εκεί?

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

            Πήγα επανειλημμένως, στην Αυστραλία  πέντε φορές, Αμερική 20 -23 φορές, στην Ευρώπη πολυταξιδεμένος, πολυβραβευμένος για την προσφορά, ό,τι μπορούμε κάνουμε Τι να σου πω, αποφθέγματα χίλια δύο. Είμαι πάρα πολύ ευχαριστημένος από αυτήν την…, δεν μπορώ να πω την δουλειά, από την ζωή μου. Είδα τόπο και κόσμο, έφθασα το τραγούδι με την φωνή στα πέρατα του κόσμου, και το τραγούδι εμένα με πήγε στα πέρατα του κόσμου. Και τώρα να πας 20 -23 φορές στην Αμερική, να φτάσεις μέχρι κάτω στο Μiami, Little Water, Tamba, Florida, να πας πίσω, εκεί που βασιλεύει ο ήλιος, στο San Francisco, εδώ μπροστά, Νέα Υόρκη, Βοστόνη, Γούστερ, Φιλαδέλφεια, Σικάγο, Οττάβα, Μόντρεαλ, Τορόντο, Ουάσινγκτον, τι να πρωτοθυμηθώ. Πήγα στην Γερμανία, στην Γαλλία, στο Βέλγιο, στην Β.Η./ρο και στην Αλβανία 50 – 60 φορές θα έχω πάει μέχρι τώρα.  Και στην Κύπρο κάτω, 6-7 φορές. Δεν πήγε άλλος δημοτικός τραγουδιστής. πήγαν χορευτικά, αλλά τραγουδιστής επίσημος όχι. Και έχω επαφές και επικοινωνία με τον κόσμο εκεί. γνώρισα αγωνιστές της ΕΟΚΑ, συγγενείς των απαγχονισθέντων…

       Οι Έλληνες μετανάστες στα μάτια σου βλέπουν όλη την Ελλάδα, στα μάτια σου βλέπουν όλο το χωριό, τον τόπο της καταγωγής τους. Μπορεί πολλοί, από τότε που φύγαν, να μην έχουν έρθει καθόλου πίσω. Θυμούνται την Ελλάδα, όπως ήταν τότε, όπως την είχαν αφήσει, και δικαιολογημένα. Και όταν έρχονται εδώ, απορούν με την αλλαγή, αλλά απορούν και με άλλα πράγματα που γίνονται εδώ.. Την καλή, την αγνή Ελλάδα που είχαν αφήσει φεύγοντας, την οδηγούν στον αφελληνισμό. Φταίμε και εμείς οι ίδιοι, αλλά φταίνε και οι ιθύνοντες γι΄αυτό.

       Λένε για τους δικούς μας μετανάστες. Ο δικός μας δεν ΠΗΓΕ. Τον ΚΑΛΕΣΑΝ και πήγε και αν δεν ήταν αρτιμελής, με το παραμικρό τον απέρριπταν. Δόντια να μην είχε, δεν τον έπαιρναν. Πρόβλημα να είχε ιατρικό δεν τον έπαιρναν, άμα δεν ήταν υγιής. Γι’αυτό λέμε, το καλύτερο αίμα και η καλύτερη καρδιά είναι έξω. Έφυγαν παιδιά και, τότε ειδικά, ούτε γνώσεις είχαν, ούτε εφόδια, με μια βαλιτσούλα (αν την είχαν και αυτή) και καμιά σακούλα να βάλουν τα πραγματάκια τους, μην ξέροντας ούτε την γλώσσα [της χώρας που πήγαιναν]. Τα μόνα τους εφόδια ήταν οι ευχές από τους δικούς τους «Καλά να πάτε, καλά να περνάτε και να μην μας αλησμονάτε». Και έγιναν μεγάλοι και πολλείς [εδώ ο κ.Σάββας εννοεί ότι είχαν κοινωνική άνοδο και κατέλαβαν αξιώματα, όπως π.χ. ο Μάικ Δουκάκης, του οποίου η μητέρα ήταν Ηπειρώτισσα]..

7^η ΕΡΩΤΗΣΗ : Από ότι ξέρω, η Ριζάρειος, από την οποία αποφοιτήσατε είναι μία ΙΕΡΑΤΙΚΗ Σχολή. Εσείς πως και δεν γινήκατε ιερέας? Και αυτόν τον καιρό, που εμφανίζεστε?

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

       Το 1969 θα τραγουδούσα σε μία εκδήλωση που έκανε η Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία, το λεγόμενο ‘Ηπειρωτικό Πανηγύρι’, πέρα στο Δαφνί. Είχαν έλθει και από τα Γιάννενα το χορευτικό συγκρότημα «Το Λύκειο Ελληνίδων». Ήμουνα εγώ, ο οδηγός του ΚΤΕΛ, που έφερε το χορευτικό, ο τότε δημοσιογράφος που έβγαζε την εφημερίδα ‘Ηπειρωτικό Μέλλον’, ο Θανάσης ο Γκογκόνης και ο Δεσπότης από Γιάννενα, ο Σεραφείμ, αλλά Δεσπότης όμως. Ήταν Δεσπότης ακόμα, μετά έγινε Αρχιεπίσκοπος, το’λεγε η περδικούλα του. Μου λέει ο Γκογκόνης ο Θανάσης (ήταν από τον Λόγγο, από την Β.Η./ρο, αυτός είχε βγάλει την εφημερίδα το 1933 ) Τι θα γίνει με σένα, πότε θα ιερωθείς?». Πετιέται ο Σεραφείμ, «Ακου να δεις, ασ’τον αυτόν, ασ’τον!!!». Έτσι ακριβώς είπε, με την βροντώδη φωνή του. «Εδώ θα προσφέρει μεγαλύτερη εθνική υπηρεσία, ως τραγουδιστής. Παπάδες φτιάχνω και άλλους» Ακου να δεις ο άνθρωπος!! Σου λέει, θα γίνει ένας απλός παπάς δεν θα είναι τίποτε άλλο, ενώ τραγουδιστής θα είναι στο στοιχείο του. Τον βρήκα αργότερα και μου είπε «Θυμάσαι τι σου είχα πει?». Και έχει μείνει στο μυαλό μου αυτό το πράγμα.

       Όχι, εγώ δεν τραγουδάω σε κέντρο τώρα. Και εξ άλλου δεν είναι τα κέντρα τώρα όπως ήτανε κάποτε, όπως είχε πει ο αξέχαστος συμπατριώτης, ο Αλέκος Σακελάριος. Αυτός ήταν από την Β.Η./ρο, το είχε πει επανειλημμένως, το είχα ακούσει μπροστά μου κιόλας. [Υπήρχαν] 20 – 25 μαγαζιά, μπορεί να ήταν υπόγεια, αλλά η Αθήνα ήταν καθαρή, πεντακάθαρη. Τελειώναμε το πρωί άλλος γρηγορότερα, άλλος αργότερα Συζητούσαμε «Πως πήγατε παιδιά εσείς απόψε?», «Καλά» «Ποιος είχε έρθει?», «Ο εργολάβος εκείνος π,χ,», «Ποιος ήρθε?», «Ο Τάδε Υπουργός». Έρχονταν άτομα στο μαγαζί, ο άλλος με την γυναίκα του και τα παιδιά του, οικογενειακό πράγμα, αρχοντικό, όχι αριστοκρατικό. Έρχονταν, άκουγαν τα τραγουδάκια τους, έτρωγαν, χόρευαν, και έφευγαν. Άλλαζαν τα τραπέζια τρεις φορές το βράδυ. Που θα πας τώρα? Κατ’αρχάς δεν υπάρχουν αυτά τα κέντρα. Η περιοχή εκείνη μυρίζει από κάθε πλευρά, βρωμάει από κάθε πλευρά. Έλληνα δεν βρίσκεις. Μαύρους, αλλόθρησκους, αλλοεθνείς, μόνο που τους βλέπεις σε παίρνει ο φόβος. Δεν υπάρχουν, και αν είναι τρία - τέσσερα μαγαζιά, και αυτά φυτοζωούν, ποιον θα πάω εγώ να γλεντήσω. Εγώ είδα δόξες και αν δεν είδα, και εξακολουθώ να βλέπω. Δόξα συ ο Θεός, είμαι πολύ ευχαριστημένος από αυτή την δουλειά.

8^η ΕΡΩΤΗΣΗ : Eχετε έναν γιό, τον Κώστα, ο οποίος ασχολείται με τα καλλιτεχνικά. Να υποθέσω ότι την καλλιτεχνική του κλιση την πήρε από εσάς

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

       Αυτός είναι τώρα στο Ε.ΚΑ.Β.Η., στην σχολή εκεί στα Γιάννενα. Αυτός το έχει ας πούμε, το καλλιτεχνικό και του αρέσει κιόλας. Έχει πάθος και αυτός εκεί με τα Γιάννενα, την Βόρειο Ήπειρο, δηλ. μυήθηκε, ξέρει ότι εκεί μέσα υπάρχει και η άλλη Ήπειρος. Δεν είναι δύσκολο πράγμα αυτό, να μυήσουμε τα παιδιά μας την Ιστορία. Τι να τους λέμε, δηλαδή?  Για ποια ιστορία να τους λέμε? Για τους μαύρους της Αφρικής? Τέτοια ιστορία που έχουμε εμείς δεν την έχει άλλος κόσμος, ούτε τον πολιτισμό Και τι να τα μάθουμε, δηλαδή, αριθμητική? Σταυρό να μην κάνουμε? Προσευχή να μην κάνουμε? Σημαία να καταργήσουμε, εθνικό ύμνο να καταργήσουμε, παρελάσεις να καταργήσουμε, τι θα έχουμε δηλαδή? Σε όποιον δεν αρέσει η Ελλάδα, ας πάει στην Αλβανία, ή όπου αλλού θέλει, που είναι ανελεύθερα όλα, ειδικά εκείνα τα χρόνια. Να έχεις τόσες χιλιάδες χρόνια ιστορία και μέσα σε λίγα χρόνια να θέλουν να εξαφανισθεί.

ΜΕ  ΕΛΛΗΝΕΣ  ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ, ΣΑΝ  ΚΑΙ  ΕΣΑΣ, ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ  ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΤΗΝ  ΕΞΑΦΑΝΙΣΕΙ  ΚΑΝΕΙΣ

Κύριε Σιάτρα, σας ευχαριστούμε πολύ

                                                                            ΘΩΜΑ’Ι’Σ   ΠΑΡΙΑΝΟΥ