Η Ελληνική Μειονότητα στην Τουρκία

Ομιλία σε διεθνές συνέδριο για τις Μειονότητες στην Βαρσοβία

Εισαγωγικές παρατηρήσεις:

Ευχαριστούμε τον  Οργανισμό για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) και την παρούσα Προεδρία της για την ευκαιρία που μας παρέχει να εκφράσουμε τις ανησυχίες μας και να προσδιορίσουμε τις δράσεις, οι οποίες πρέπει να αναληφθούν εκ μέρους της Τουρκίας, συμμετέχουσας στον ΟΑΣΕ χώρας, αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θρησκευτικές ελευθερίες της ελληνικής μειονότητας σε αυτή την χώρα.

Εκπροσωπώ τον Σύλλογο Κωνσταντινουπολιτών, μια μη κυβερνητική οργάνωση, που ιδρύθηκε το 1928, και αντιπροσωπεύει την εκπατρισθείσα ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινούπολης. 

Επομένως, η παρέμβασή μου θα επικεντρωθεί στις πιό πρόσφατες εξελίξεις όσον αφορά στα ανθρώπινα δικαιώματα της μειονότητας και τις θρησκευτικές ελευθερίες στην Τουρκία, όπως αυτά γίνονται αντιληπτά  μέσω της προοπτικής της ελληνικής μειονότητας.

Θα περιλαμβάνει τόσο τον προσδιορισμό ανεπαρκειών όσο και την υποβολή προτάσεων.

Γενική παρατήρηση:

Οποιαδήποτε προσπάθεια που κάνει η Τουρκία ώστε να ανταποκριθεί στα πρότυπα και να εκπληρώσει τα κριτήρια της ΕΕ σε αυτά τα ζητήματα είναι ένα βήμα πιό κοντά στην πραγματοποίηση των στόχων της. Πράγματι, είναι ένα βήμα πιό κοντά να εμπνεύσει η Τουρκία – εκεί όπου δεν υπάρχουν - και να ενισχύσει – εκεί όπου υπάρχουν – συμπεριφορές μη-διακρίσεων· ισότητα ενώπιον του νόμου για όλους τους ανθρώπους και τους θεσμούς· ελευθερία λατρείας για τις μη-μουσουλμανικές θρησκευτικές κοινότητες· προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων των μειονοτήτων.

Θετικές εξελίξεις:

Υπήρξαν κάποιες θετικές, πρόσφατες εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα, άξιες να αναφερθούν.

• Η έγκριση της συνταγματικής αναθεώρησης στο δημοψήφισμα στην Τουρκία, στις 12 Σεπτεμβρίου 2010, θεωρείται ως ένα βήμα προς την ορθή κατεύθυνση, καθώς αυτές οι μεταρρυθμίσεις αφορούν σε αρκετές μακροχρόνιες προτεραιότητες των προσπαθειών της Τουρκίας προς την κατεύθυνση της πλήρους συμμόρφωσης με τα κριτήρια εισδοχής στην Ε.Ε. Αν και οι συνταγματικές αναθεωρήσεις αποτελούν ως επί το πλείστον βελτίωση, δεν είναι αρκετές ώστε να μετασχηματίσουν την Τουρκία σε μια πλήρως λειτουργική δημοκρατική κοινωνία, καθώς

δεν γίνεται μνεία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως και εκείνων των μειονοτήτων.

Στα πλαίσια της Συνταγματικής Αναθεώρησης, η ίδρυση της Ανεξάρτητης Αρχής του Συνηγόρου του Πολίτη, με δικαιοδοσία επί θεμάτων διακρίσεων, συνιστά σημαντική εξέλιξη, επίσης απαραίτητη σε ό,τι αφορά στην ενταξιακή πορεία της Τουρκίας προς την Ε.Ε. Η αποτελεσματική λειτουργία της Αρχής θα είναι ως προς αυτό καθοριστική.

• Καλωσορίζουμε την αποδοχή εκ μέρους της τουρκικής κυβέρνησης της αίτησης του Οικουμενικού Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου να τελέσει θεία λειτουργία την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στις 15 Αυγούστου, στην ιστορική μονή της Παναγίας Σουμελά, η οποία παρέμενε κλειστή επί 88 έτη. Πράγματι, το γεγονός αυτό αποτελεί μια χειρονομία καλής θελήσεως για τις θρησκευτικές ελευθερίες των μη’μουσουλμανικών μειονοτήτων στην Τουρκία.

• Επίσης, καλωσορίζουμε την έκδοση από το τουρκικό κράτος μιας πρόσφατης εγκυκλίου, η οποία αναθεωρεί το καθεστώς (δικαιοδοσίες) του υποδιευθυντή ως προς εκείνο του διευθυντή, ο ποίος ανήκει στη μειονότητα.

•  Η τουρκική κυβέρνηση έχει αρχίσει, από το τέλος του 2009, έναν διάλογο με μη-μουσουλμανικές κοινότητες. Αν και αποτελεί ένα ενθαρρυντικό βήμα προς στη σωστή κατεύθυνση, αυτός ο διάλογος δεν έχει αποφέρει οποιαδήποτε απτά, μετρήσιμα αποτελέσματα.

• Μια άλλη θετική εξέλιξη ήταν η έκδοση, στις 13 Μαΐου 2010, μιας εγκυκλίου, που υπεγράφη από τον πρωθυπουργό της Τουρκίας, και αφορά στην κατάσταση των μη-μουσουλμανικών μειονοτήτων στην Τουρκία. Αυτή πρόκειται να προστεθεί σε έναν μακρύ κατάλογο παρόμοιων εγκυκλίων που έχουν εκδοθεί στο παρελθόν προκειμένου να εξεταστούν, με ελάχιστη ή καμία επιτυχία, οι συνεχιζόμενες αδικίες εις βάρος των μη-μουσουλμανικών μειονοτήτων στην Τουρκία. Η εγκύκλιος θα κριθεί σε εύθετο χρόνο από την άποψη των αποτελεσμάτων και του αντίκτυπου που μπορεί να έχει ή όχι. Εντούτοις, αποτελεί μια εξέλιξη άξια αναφοράς, για το απλό γεγονός ότι τυπικά αναγνωρίζει ότι οι τουρκικές αρχές είναι απρόθυμες να εφαρμόσουν την ισχύουσα νομοθεσία υπέρ των μη-μουσουλμανικών κοινοτήτων, με αναγωγή σε συμπεριφορές και πρακτικές που δείχνουν σαφώς ότι ο σεβασμός των θρησκευτικών, ανθρώπινων δικαιωμάτων της μειονότητας δεν επικρατεί ακόμη στη χώρα.

Παραμένοντα ελλείμματα αναφορικά με την ελληνική μειονότητα και τα Ιδρύματα της, και συγκεκριμένα me τα δικαιώματά της επί των περιουσιών και της κληρονομίας αυτών,

στην Τουρκία - και προτάσεις:

Η ελληνική μειονότητα στην Τουρκία -πάλαι ποτέ ευημερούσα, σήμερα δυστυχώς φθίνουσα, τόσον από δημογραφική όσο και από οικονομική άποψη- βρίσκεται αντιμέτωπη με συνεχιζόμενες δυσκολίες και προκλήσεις ως αποτέλεσμα του διαφορετικού εθνικού και θρησκευτικού υποβάθρου της.

• Τα περιουσιακά δικαιώματα των Ιδρυμάτων της ελληνικής μειονότητας εξακολουθούν να παραβιάζονται σοβαρά. Ειδικότερα, τα Ιδρύματα της ελληνικής μειονότητας έχουν πληγεί από τις μαζικές δημεύσεις των περιουσιακών στοιχείων τους. Όταν ψηφίσθηκε, ο Νόμος 5737/2008 που αναφέρεται στα  Ευαγή Ιδρύματα - τα καλούμενα Βακούφια  - χαιρετίστηκε ως βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Εντούτοις, έγινε σύντομα εμφανές ότι αυτός ο νόμος δεν αντιμετωπίζει όλα τα ζητήματα σχετικά με τα μη-μουσουλμανικά Ιδρύματα και την ακίνητη περιουσία τους.

Ομοίως, δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα των κατειλημμένων μη-μουσουλμανικών Ιδρυμάτων, τα οπία διαχειρίζονται από την Τουρκική Γενική Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων, όπως και των περιουσιακών στοιχείων τους. Συνεπώς, υφίσταται επείγουσα ανάγκη για περαιτέρω τροποποιήσεις του Νόμου 5737. Το προσωρινό άρθρο 7 επιβάλλεται να τροποποιηθεί έτσι ώστε να επιτραπεί η άμεση επιστροφή όλων των δημευθεισών περιουσιών στους δικαιούχους και δοθεί αποζημίωση για τις περιουσίες εκείνες που περιήλθαν στην κυριότητα τρίτων.

• Ένας διοικητικός ή δικαστικός μηχανισμός πρέπει να καθιερωθεί έτσι ώστε να επανεξετάσει την αξιολόγηση των αιτήσεων που έχουν υποβληθεί στη Γενική Διεύθυνση Βακουφίων υπό το προσωρινό άρθρο 7 και να ακυρώσει αυθαίρετες απορρίψεις και απαιτήσεις με τις οποίες  καλούνται οι αιτούντες να υποβάλουν περαιτέρω αποδεικτικά στοιχεία. Εδώ, πρέπει να τονισθεί ότι, τον Μάρτιο 2010, μόνον 96 αιτήσεις επιστροφής περιουσιών από ένα σύνολο 1410 έγιναν αρχικώς δεκτές.

• Η εκδοθείσα από τη Γενική Διεύθυνση Βακουφίων (ΓΔΒ) εγκύκλιος, αναφερόμενη στο προσωρινό άρθρο 7, πρέπει άμεσα να καταργηθεί.

• Η κυβέρνηση πρέπει να παρακολουθεί στενά τους γραφειοκρατικούς οργανισμούς, όπως είναι η

ΓΔΒ και τα κτηματολογικά γραφεία έτσι ώστε να διασφαλίσει ότι αυτοί τηρούν τις οδηγίες της πρωθυπουργικής σχετικής εγκυκλίου της 13^ης Μαΐου 2010. Το Πρωθυπουργικό Γραφείο πρέπει να εκδώσει μια συμπληρωματική εγκύκλιο που ειδικώς να καλεί τη ΓΔΒ και τα κτηματολογικά γραφεία να μη απαιτούν από τα ιδρύματα να υποβάλουν αποδεικτικά στοιχεία που δεν διαθέτουν ή δεν δύνανται να αποκτήσουν.

• Όλες οι προαναφερθείσες ενέργειες θα επιτρέψουν, μεταξύ άλλων:

-       Να τεθεί τέρμα στην κατάτμηση των μειονοτικών Ιδρυμάτων ως αποτέλεσμα του   ισχύοντος

      βακουφικού συστήματος·  η ενοποίηση των διάφορων μειονοτικών Ιδρυμάτων είναι βασική   

            για την επιβίωση τους και την αποδοτική όπως και οικονομικώς συμφέρουσα λειτουργία τους.

-       Να επιστραφούν τα (24) κατειλημμένα ελληνο-ορθόδοξα Ιδρύματα στο νόμιμο ιδιοκτήτη τους,

-       Να λυθεί το ζήτημα της ακίνητης περιουσίας που κατελήφθη και μεταβιβάστηκε σε τρίτους.             προβλέποντας την παροχή αναλόγων αποζημιώσεων. 

-       Να αναγνωρισθεί η ισονομία των μειονοτικών Ιδρυμάτων και όλων των άλλων Ιδρυμάτων,  τερματίζοντας κατά συνέπεια τις μεροληπτικές πρακτικές εναντίον τους.

-       Να επιλυθεί το ζήτημα των μειονοτικών κοιμητηρίων και να αναγνωρισθεί το ιδιοκτησιακό  καθεστώς τους από τις μειονοτικές κοινότητες (όπως σαφώς δηλώνεται στο άρθρο 42 της Συνθήκης της Λωζάνης).

     

• Η Τουρκία πρέπει επίσης να εξασφαλίσει ότι οι Έλληνες πολίτες δύνανται να απολαμβάνουν πλήρως των δικαιωμάτων τους από την κληρονομηθείσα πατρογονική ιδιοκτησία. Η Τουρκία πρέπει να προσαρμοστεί στις σχετικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και να εφαρμόσει τη νομοθεσία περί ληξιαρχικών πράξεων.

• Στο εκπαιδευτικό πεδίο, χαιρετίζουμε την έκδοση από το Τουρκικό κράτος μιας πρόσφατης εγκυκλίου που αναθεωρεί το καθεστώς του Υποδιευθυντή στα μειονοτικά σχολεία σε σχέση με αυτό του Διευθυντή που είναι μέλος της μειονότητας. Θα παρακολουθήσουμε την εφαρμογή αυτής της εγκυκλίου.

• Στο ίδιο πεδίο, ζητάμε από την Τουρκία να απαλείψει όλες τις αναφορές των σχολικών διδακτικών βιβλίων, οι οποίες στρέφονται κατά της μειονότητας,  δεδομένου ότι αυτές χαλκεύουν την ιστορική πραγματικότητα, ενθαρρύνουν τη μεροληπτική συμπεριφορά κατά των μελών της μειονότητας και υποκινούν ενέργειες μίσους.

• Στην Τουρκία, τα μέλη της ελληνικής  μειονότητας δεν διορίζονται στην διοίκηση, στο αστυνομικό σώμα, στο στρατό και στο δικαστικό σώμα. Λαμβάνοντας υπ΄ όψη τη σχετική παράγραφο 19.8 της Απόφασης 1704 (2010) της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης (PACE) του Συμβουλίου της Ευρώπης, ζητούμε όπως η Τουρκική Κυβέρνηση θέσει τέρμα σε αυτή την αδικία και τις διακρίσεις, και μεταξύ άλλων να ορίσει μια ποσόστωση για θέσεις διορισμού των μελών της μειονότητας στις δημόσιες υπηρεσίες.

• Ζητούμε από την Τουρκία να λάβει σοβαρά υπ’ όψη  τις συστάσεις διεθνών Διασκέψεων που αναφέρονται στα ανθρώπινα δικαιώματα και να ενεργήσει βάσει αυτών. Για παράδειγμα, το Μάρτιο του 2009, η Επιτροπή για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων (Committee on the Elimination of Racial Discrimination) , αν και χαιρετίζει την εκτενή νομοθετική μεταρρύθμιση εκ μέρους της Τουρκίας, παρατήρησε ότι πολλά θέματα υπολείπονται του επιθυμητού επιπέδου για την προστασία και την προώθηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

• Η Τουρκία δεν πρέπει να φεισθεί καμιάς προσπάθειας στον προσδιορισμό εκείνων των ανεπαρκειών και την ανάλογη αναθεώρηση τόσο της σχετικής νομοθεσίας όσο και της εφαρμογής της, με σκοπό την εξάλειψη των φυλετικών διακρίσεων σε όλα τα πεδία και την ευαισθητοποίηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα εν γένει.

• Πρέπει να σημειωθεί ότι η Τουρκία είναι συμβαλλόμενο μέρος στα Σύμφωνα International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR) του ΟΗΕ, Covenant on Economic, Social & Cultural Rights (ICESCR) του ΟΗΕ και στη Συνθήκη International Convention on the Elimination of all Forms of Racial Discrimination (ICERD). Εντούτοις, οι επιφυλάξεις και οι δηλώσεις της Τουρκίας - σχετικά με τα δικαιώματα των μειονοτήτων, το δικαίωμα στην εκπαίδευση, την δυνατότητα εφαρμογής στην χώρα κ.λπ. - στην επικύρωση αυτών των Συμφώνων και της Συνθήκης, αποτελούν αιτίες για ανησυχία.

• Γενικότερα, η Τουρκία πρέπει να αναλάβει όλες τις απαιτούμενες πρωτοβουλίες και να λάβει συγκεκριμένα μέτρα ώστε να διευκολύνει την επιστροφή των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης που έχουν εξαναγκαστεί να εγκαταλείψουν  τη χώρα μετά από συστηματικές διώξεις και παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων τους.

Η κατάσταση των μη-μουσουλμανικών κοινοτήτων στην Τουρκία και οι προκλήσεις που αυτές αντιμετωπίζουν:

• H διατύπωση της Επιτροπής της ΕΕ, όπως περιλαμβάνεται στην Έκθεση Προόδου του 2009 (Progress Report) σχετικά με την Τουρκία, αναφέρει: «Non-Muslim communities (in Turkey) - as organized structures of religious groups – still face problems due to lack of of legal personality». Στο ίδιο θέμα, δηλ. στο ζήτημα νομικού προσώπου, και επιπλέον, η πιο πρόσφατη Κοινή Θέση της ΕΕ, μετά από τη 48η Συνεδρίαση του Συμβουλίου Σύνδεσης ΕΕ-Τουρκίας (που πραγματοποιήθηκε το Μάιο 2010 στις  Βρυξελλών) ήταν επίσης σαφής: «Turkey needs to ensure that they (i.e. non-Muslim communities) can acquire legal personality, exercise their property rights and train their clergy… The EU calls on the Turkish authorities to make more strenuous efforts to prevent discrimination, intolerance and religiously motivated acts of violence. In light of the above, the EU invites Turkey to take also into account  the  opinion of the Venice Commission of the Council of Europe delivered on March 15, 2010”.

• Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με ψήφισμα του στις 10 Φεβρουαρίου 2010, υπογραμμίζει “freedom of  religion as a universal fundamental value and calls on Turkey to safeguard it for all;”. Στο ίδιο ψήφισμα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο “underlines in particular the need for all religious   communities to be granted legal personality”.

• Το θέμα νομικού προσώπου των μη-μουσουλμανικών κοινοτήτων στην Τουρκία καλύπτεται εκτενώς σύμφωνα με τη γνώμη της Επιτροπής Venice Commission of the Council of Europe. Στα συμπεράσματά της, η Επιτροπή αναφέρεται στο άρθρο 9, από κοινού με το άρθρο 11, της Ευρωπαϊκής Συνθήκης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, όπως επιτραπεί η δυνατότητα στις θρησκευτικές κοινότητες να αποκτήσουν νομικό πρόσωπο. Η άποψη σαφώς δηλώνει ότι «the Venice Commission can see no justification … for not granting such rights to the non-Muslim religious communities” and “encourages the Turkish authorities to….introduce legislation making it possible for all non-Muslim religious communities as such to acquire legal personality”.

• Μια άλλη πιό πρόσφατη βασικής σημασίας εξέλιξη είναι η ετυμηγορία που εκδόθηκε στις 15 Ιουνίου 2010 από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ECtHR), για την υπόθεση του Ορφανοτροφείου της Πριγκήπου. Το Δικαστήριο έχει αποφανθεί υπέρ της επιστροφής του Ορφανοτροφείου στο Οικουμενικό Πατριαρχείο ως νόμιμο ιδιοκτήτη του. Αυτή είναι μια σημαντικότατη απόφαση του ECtHR που δημιουργεί σαφές προηγούμενο.

• Κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών ετών, έχει αναφερθεί αριθμός επιθέσεων (δυσφημιστικές ενέργειες και βανδαλισμοί) εναντίον χώρων λατρείας στην Τουρκία. Περιστατικά βεβήλωσης έχουν επίσης συμβεί εναντίον μη-μουσουλμανικών Ιδρυμάτων ή κοινοτικών κοιμητηρίων. 

• Τέλος, η επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής Χάλκης εκκρεμεί. Η εν λόγω Σχολή, η οποία παραμένει κλειστή από το 1971, αποτελεί ένα σημαντικό κεφάλαιο της θρησκευτικής ιστορίας και  παράδοσης του Οικουμενικού Πατριαρχείου, καθώς και μια εκκλησιαστική Σχολή. Παρά τις διαβεβαιώσεις ως προς την επαναλειτουργία της, οι Tουρκικές Αρχές πρέπει να προχωρήσουν σε μια τέτοια κίνηση.

Καταληκτική δήλωση:

Αυτή ήταν μια ενδεικτική επισκόπηση μερικών εκ των προκλήσεων που η ελληνική μειονότητα και το Οικουμενικό Πατριαρχείο εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν στην Τουρκία. Κατ’ ουδένα τρόπο υπήρξε εξονυχιστική.  Αυτό θα απαιτούσε μια λεπτομερή ανάλυση του ιστορικού και θρησκευτικού υποβάθρου των εν λόγω θεμάτων. 

Ως καταληκτική παρατήρηση, θα επιθυμούσα να υπογραμμίσω ότι ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εκείνων της μειονότητας, όπως και των θρησκευτικών ελευθεριών είναι ευθύνη κάθε κράτους. Δεν είναι θέμα το οποίο αντιμετωπίζεται μόνο με εγκυκλίους και δηλώσεις καλών προθέσεων. Απαιτείται αποφασιστική θέληση, εποικοδομητικός διάλογος και συνέχιση της προσπάθειας. Ο σεβασμός αυτών των δικαιωμάτων είναι πρωτίστως επωφελής για την Τουρκία καθώς θα ενισχύσει τις κοινωνικές, εθνικές και θρησκευτικές δομές, και θα διασφαλίσει τον πλουραλισμό και την διαφορετικότητα στη χώρα.

Εν τέλει, κάθε εξέλιξη κρίνεται εκ του πραγματικού και μετρήσιμου αποτελέσματος που επιφέρει.