Ο βορειοηπειρώτης ευεργέτης Χρηστάκης Ζωγράφος και ο πολιτικός γιός του, Γεώργιος Ζωγράφος

Ο Χρηστάκης Ζωγράφος (1820-1896) ήταν μέγας ευεργέτης του Έθνους.
Καταγόταν από το Κεστοράτι της Βορείου Ηπείρου. Αποφοίτησε από την Ζωσιμαία σχολή Ιωαννίνων. Εργαζόταν στην Κωνσταντινούπολη και στο Παρίσι ως τραπεζίτης. Γρήγορα κατάφερε να επιτύχει επαγγελματικά και να αγοράσει μεγάλες αγροτικές εκτάσεις (τσιφλίκια) στους νομούς Τρικάλων και Καρδίτσας. Στήριξε ιδιαίτερα την ελληνική παιδεία με τη χρηματοδότηση και ίδρυση σχολείων (Ζωγράφεια διδασκαλεία).
 Συνέβαλε στην ίδρυση σχολείων αρρένων και θηλέων στην πατρίδα του στο Κεστοράτι, και στο Αργυρόκαστρο.

Ο Χ. Ζωγράφος κάλυπτε επίσης σε συνεχή βάση όλα τα έξοδα διατροφής και ενδυμασίας 60 υπότροφων σπουδαστών (30 αρρένων και 30 θηλέων), επιμελών μαθητών, τέκνων φτωχών οικογενειών.

Οι γενναίες δωρεές που προσέφερε σε κάθε τομέα των γραμμάτων και των επιστημών, συνέβαλαν αποφασιστικά στη μόρφωση των υπό oθωμανικό ζυγό κυρίως ελληνικών πληθυσμών. Το Ζωγράφειο Λύκειο στην Κωνσταντινούπολη πήρε το όνομά του, λόγω αστρονομικού ποσού που πρόσφερε για την ανέγερσή του.
Είχε τέσσερα παιδιά, τον Γεώργιο Χρηστάκη - Ζωγράφο, την Μαρία Ζωγράφου, σύζυγο του Κωνσταντίνου Καραπάνου, την Σοφία, σύζυγο Αλέξανδρου Ρώμα, και την Θεανώ Ζωγράφου, σύζυγο του Λεωνίδα Δεληγεώργη.

Ο Γεώργιος  Ζωγράφος (1863-1920) ήταν Έλληνας πολιτικός, που ανέλαβε Πρόεδρος της Προσωρινής Κυβέρνησης της Αυτόνομης Πολιτείας της Βορείου Ηπείρου (1914) καθώς και δύο φορές Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας .
Καταγόταν από το Κεστοράτι, χωριό βόρεια του Αργυροκάστρου και ήταν ο γιος του ευεργέτη Χρηστάκη Ζωγράφου. Σπούδασε νομικά και πολιτικές επιστήμες στο Παρίσι και το Μόναχο. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα ασχολήθηκε εντατικά με την βελτίωση των καλλιεργειών στα μεγάλα πατρικά κτήματα που διέθετε στην περιοχή της Θεσσαλίας. Ταυτόχρονα, υποστήριζε την εκούσια απαλλοτρίωση των μεγάλων περιουσιών και ο ίδιος μάλιστα πούλησε σε ακτήμονες, σε ιδιαίτερα χαμηλές τιμές, μέρος των κτημάτων του. Το 1905 εισήλθε στον πολιτικό στίβο, εξελέγη βουλευτής Καρδίτσας, ως Δηλιγιαννικός ενώ το 1906 επανεξελέγη, ως Ραλλικός. Το 1909 υπήρξε Υπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη (7 Ιουλίου - 15 Αυγούστου).
Με τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων (1913) ορίστηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο γενικός κυβερνήτης της απελευθερωμένης από τον ελληνικό στρατό Ηπείρου. Υπηρέτησε ως Κυβερνήτης το διάστημα 29 Μαρτίου-31 Δεκεμβρίου 1913.

Όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις επιδίκασαν τη Βόρεια Ήπειρο στο νεοσυσταθέν κράτος της Αλβανίας, οι Έλληνες της Βορείου Ηπείρου σχημάτισαν υπό την Προεδρία του προσωρινή Κυβέρνηση στις 16 Φεβρουαρίου 1914, ανακηρύσσοντας την αυτονομία της περιοχής. Την επόμενη ημέρα ανακηρύχτηκε επισήμως η αυτονομία και σε συγκινητική τελετή στο Αργυρόκαστρο πραγματοποιήθηκε η υποστολή της ελληνικής σημαίας και η έπαρση της σημαίας της Αυτόνομης Βορείου Ηπείρου.
Μετά τις στρατιωτικές επιτυχίες του βορειοηπειρώτικου στρατού των αυτονομιστών κατά των Αλβανών, την υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Κέρκυρας και την επανείσοδο του ελληνικού στρατού στην περιοχή (Α' Παγκόσμιος Πόλεμος), ο Γεώργιος Χρηστάκης-Ζωγράφος αποσύρθηκε από τη Βόρεια Ήπειρο, παραδίδοντας τη διοίκηση της περιοχής στις ελληνικές αρχές. Ακολούθως, επανεκλέχθηκε βουλευτής και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Παραιτήθηκε από το αξίωμα αυτό και λίγο αργότερα (Δεκέμβριος 1914) εκλέχθηκε συνδιοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας, θέση που διατήρησε ώς το Σεπτέμβριο του 1917, με ολιγόμηνη διακοπή. Κατά το διάστημα της διακοπής αυτής (25 Φεβρουαρίου-10 Αυγούστου 1915) διατέλεσε και πάλι Υπουργός Εξωτερικών σε κυβέρνηση του Δημητρίου Γούναρη. Αγωνίστηκε σε αυτό το διάστημα για την είσοδο της χώρας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, καθώς θεώρησε ότι αυτή η κίνηση θα ωφελούσε σημαντικά τα εθνικά συμφέροντα. Όμως δεν εισακούστηκε και αποχώρησε από την κυβέρνηση.

Κατά την περίοδο του κομμουνιστικού καθεστώτος στην Αλβανία (1945-1989), ο Γεώργιος Χρηστάκης- Ζωγράφος όπως και ο πατέρας του, θεωρήθηκαν από το επίσημο κράτος ως εχθροί. Αυτό είχε ως συνέπεια όσοι έφεραν το επώνυμο 'Ζωγράφος' (είτε συγγενείς, είτε όχι), να εκδιωχθούν από το Κεστοράτι.
Μετά το 1989 όμως, το γεγονός αυτό αποτέλεσε παρελθόν και σήμερα το «Ζωγράφειο Διδασκαλείο» Κεστορατίου που είχε ιδρύσει ο Χρηστάκης-Ζωγράφος (έχει πάψει να λειτουργεί εδώ και δεκαετίες), ανακαινίσθηκε και μετατράπηκε σε μουσείο.

Πηγή: Νεολαία Βορειοηπειρωτών