Η Απελευθέρωση των Ιωαννίνων και η Αυτονομία της Βορείου Ηπείρου

Γράφει ο ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΜΠΙΓΓΟΣ Επίτ. Σύμβουλος Φιλολόγων Νομού Ιωαννίνων
*   Κάθε χρόνο την 21η Φεβρουαρίου η πολυθρύλητη πρωτεύουσα της Ηπείρου, τα Γιάννινα, φοράει τα γιορτινά της και χαίρεται χαράν μεγάλην. Γιορτάζει την πολυπόθητη απελευθέρωσή της από τον πολύχρονο βαρύ τουρκικό ζυγό. Μάλιστα εφέτος γιορτάζουμε με ιδιαίτερη λαμπρότητα τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση.
Ας θυμηθούμε συνοπτικά τα ιδιαίτερα συγκλονιστικά ιστορικά γεγονότα της πολύ δύσκολης εκείνης εποχής.

Η Γενική Επίθεση των Ελληνικών Δυνάμεων εκδηλώθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες της 20ης Φεβρουαρίου 1913. Η 2η μεραρχία κατέλαβε θέσεις στον Τομέα Αυγό και η Ταξιαρχία Μετσόβου στο Κοντοβράκι. Η 1η και 3η Φάλαγγα του Α’ Τμήματος Στρατιάς κατέλαβαν τα υψίστης στρατηγικής σημασίας υψώματα του Καστρίου, του Προφήτη Ηλία, του Αγίου Νικολάου και της Τσούκας, ύστερα από μεγάλο και σκληρό αγώνα. Η 2η Φάλαγγα του Τμήματος κινήθηκε δια μέσου της Μανωλιάσας καταδιώκοντας τους υποχωρούντες Τούρκους προς την κατεύθυνση Ιωαννίνων και κατέλαβε την κοιλάδα της Δωδώνης, φτάνοντας μέχρι τον Άγιο Νικόλαο.
Συνεχίζοντας την προέλαση έφτασε στη Ραψίστα (Πεδινή), όπου ανέτρεψε την τουρκική αντίσταση. Μάλιστα δύο ιδιαίτερα τολμηροί και γενναίοι Αξιωματικοί, ο Ιατρίδης και ο Ιωάννης Βελισσαρίου (ατρόμητοι Διοικητές των Ταγμάτων 8ου και 9ου αντίστοιχα) συνέχισαν την καταδίωξη του εχθρού μέσα στη βαλτώση πεδιάδα της Ραψίστας (Πεδινής). Το βράδυ έφτασαν στους λόφους του Αγίου Ιωάννη Μπουνίλας, όπου εγκατέστησαν προφυλακές για ασφάλεια και έκοψαν τα καλώδια τηλεφώνων και τηλεγράφων, νεκρώνοντας έτσι την επικοινωνία Ιωαννίνων – Μπιζανίου.
Ο Εσάτ Πασάς αναγκάστηκε (8 το βράδυ) να ζητήσει την μεσολάβηση του Μητροπολίτη Γερβάσιου και των Προξένων για την παράδοση της πολυθρύλητης πόλης των Ιωαννίνων. Οι Πρόξενοι ανακοίνωσαν στον Κωνσταντίνο τον μεσολαβητικό τους ρόλο με έγγραφο που στάλθηκε με τους Αξιωματικούς Ρεούφ και Ταλαάτ, τους οποίους συνόδευε ο Επίσκοπος Δωδώνης Πανάρετος, ως Εκπρόσωπος της Ιερής Μητρόπολης Ιωαννίνων. Μαζί με τον ατρόμητο Ταγματάρχη Ιωάννη Βελισσαρίου οδηγήθηκαν τις πρώτες πρωινές ώρες της 21ης Φεβρουαρίου (1913) στο Γενικό Στρατηγείο Εμίν Αγά.
Ύστερα από σύντομη συζήτηση συμφώνησαν την παράδοση της πολύπαθης πόλης των Ιωαννίνων και βέβαια των τουρκικών δυνάμεων και δόθηκαν οι σχετικές Διαταγές.
Την επομένη ο ένδοξος Ελληνικός Στρατός εισήλθε θριαμβευτής στα θρυλικά και ξακουστά μας Γιάννινα και η υποδοχή ήταν πράγματι συγκινητική και αποθεωτική. Η πόλη των Γραμμάτων και των Τεχνών σημαιοστολισμένη και λαμπροφορεμένη πανηγύριζε και ζητωκραύγαζε με ασυγκράτητο ξέσπασμα σπάνιου ενθουσιασμού.
Τα θρυλικά μας Γιάννινα ήταν πλέον ελεύθερα και η δημοτική μας μούσα επάξια τραγούδησε:
«Τα πήραμε τα Γιάννινα μάτια πολλά το λένε,
μάτια πολλά το λένε όπου γελούν και κλαίνε.
Το λεν’ πουλιά των Γρεβενών κι αηδόνια του Μετσόβου
που τάσκιαζεν η παγωνιά κι ανατριχίλα φόβου.
Το λεν’ οι χτύποι κι οι βροντές το λένε κι οι καμπάνες,
το λένε κι οι χαρούμενες κι οι μαυροφόρες μάνες.
Το λένε κι οι Γιαννιώτισσες που ζούσαν χρόνια βόγγου,
το λένε κι οι Σουλιώτισσες κι οι βράχοι του Ζαλόγγου».
Μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, ο ένδοξος Ελληνικός Στρατός προήλασε στην Βόρειο Ήπειρο (Αργυρόκαστρο, Πρεμετή, Αυλώνα) και την 17η Φεβρουαρίου 1914 η πολύπαθη και πολυαδικημένη Βόρειος Ήπειρος κηρύχτηκε αυτόνομη, υπό την προσωρινή Προεδρία του Γεωργίου Χρ. Ζωγράφου. Παρέμεινε αυτόνομη μέχρι την 17η Μαΐου, οπότε υπεγράφη το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας, με το οποίο αναγνωρίζονταν σημαντικά προνόμια.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε ζητήσει την διόρθωση των ελληνοαλβανικών συνόρων καθώς και «εγγυήσεις για τα θρησκευτικά, εκπαιδευτικά και περιουσιακά δικαιώματα των Ελλήνων της Βορείου Ηπείρου».
Τα έτη 1913-1914 ήταν για την Ελλάδα έτη θριάμβου και εθνικής ανάτασης. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος «υπήρξε ο πολιτικός πρωταγωνιστής του διπλασιασμού της Ελλάδος μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και ο δημιουργός της Μεγάλης Ελλάδος των πέντε θαλασσών και των δύο ηπείρων», σύμφωνα με την ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ (ΝΕΟΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟ 1913 ΩΣ 1941, σελ. 10). Πάντως, η Ελλάδα (μολονότι διπλασιάστηκε τότε σε έκταση) είχε πολύ δικαιολογημένα μεγάλη δυσαρέσκεια για την ΑΔΙΚΗ λύση του βορειοηπειρωτικού και του δωδεκανησιακού προβλήματος. Τα Δωδεκάνησα προσαρτήθηκαν στην Ελλάδα (1948), όχι όμως η Β. Ήπειρος.
Σήμερα δυστυχώς φτάσαμε στην ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΗ κατάσταση να διεκδικούν οι Αλβανοί την λεγόμενη «Τσαμουριά» και ολόκληρη την Ήπειρο… όμως ο μεγάλος Σταγειρίτης φιλόσοφος Αριστοτέλης υπογραμμίζει από τα πανάρχαια χρόνια ότι η Ήπειρος και η ευρύτερη περιοχή είναι η κοιτίδα των Ελλήνων (ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ, 352 α και β): «Αλλ’ ώσπερ ο καλούμενος επί Δευκαλίωνος κατακλυσμός και γαρ ούτος περί τον Ελληνικόν εγένετο τόπον μάλιστα, και τούτου περί την Ελλάδα την αρχαίαν. Αύτη δ’ εστίν η περί Δωδώνην και τον Αχελώον, ούτος γαρ πολλαχού το ρεύμα μεταβέβληκεν, ώκουν γαρ οι Σελλοί ενταύθα και οι καλούμενοι τότε μεν Γραικοί νυν δ’ Έλληνες».
ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ