Δύο αφανείς αλλά σπουδαίες προσωπικότητες του Βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού

Τι παράξενοι άνθρωποι που είμαστε εδώ, σε τούτο τον τόπο. Γάμους κάνουμε και μοιρολογούμε, πανηγυρίζουμε και στήνουμε κλάμα... Φέρνουμε βιολιτζήδες για να γλεντήσουμε, τάχα, πιο καλά, και τους βάζουμε να /λαλούνε μοιρολόγια: οι πιο αγαπημένοι μας σκοποί είναι αυτοί, φτάνουν εις τα βάθη του είναι μας, γι' αυτό βλέπουμε πολλούς να βάζουν τ' αυτί τους κάτω από το κλαρίνο και να προστάζουνε το γύφτο να παίζει πιο «βαριά», πιο παραπονιάρικα. Λεν είναι παράξενο;

Ξέρεις το τραγούδι «Δεροπολίτισσα»; Ήκουσα κάποτε στην Κέρκυρα, όταν το τραγουδούσανε μερικοί συμπατριώτες μας σε κάποια απόμερη γωνιά της, να ρωτάει κοροϊδευτικά κάποιος Κερκυραίος: «Ποιος πέθανε, ρε Πίπη;». Κι εκείνος να του απαντάει με τον ίδιο τρόπο:

«Ρε, δεν πέθανε κανένας, τραγουδάνε οι Ηπειρώτες...», θέλησα να του πω: «Αλήθεια, φίλοι μου, δεν πέθανε ένας μοναχά, πέθαναν πολλοί, κι αυτούς όλους κλαίνε, από τα παλιά χρόνια ως τα σήμερα, οι αντικρινοί Ηπειρώτες...». Μα σκέφτηκα ότι ήταν απλοϊκοί άνθρωποι και δεν θα καταλάβουν τα λόγια μου.

(Απόσπασμα από το διήγημα «Ο παπα-Ζαχαρίας» του Μ. Οικονομίδη)

Το δημοσίευμα  «Ιστορικές και σύγχρονες προσωπικότητες της Βορείου Ηπείρου στην Wikipedia», προκάλεσε το ενδιαφέρον αρκετών αναγνωστών , στέλνοντας μας τις "παρατηρήσεις" τους σχετικά με προσωπικότητες που θα έπρεπε να μνημονευτούν σε αυτό το δημοσίευμα. Να διευκρινίσουμε ότι αυτή η λίστα δεν είναι δική μας αλλά της ελεύθερης  ηλεκτρονικής εγκυκλοπαίδειας.

Ευχαριστούμε τον κ. Δήμο Κόλλια που μας έστειλε το παρακάτω κείμενο για δύο σπουδαίους πατριώτες από το Πωγώνι.

1-    

ΦΩΤΙΣΜΕΝΗ ΜΑΧΗΤΙΚΗ ΠΕΝΑ
ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡAΦΙΑ
Ο Αλέκος Χατζής είναι ο μοναδικός διανοούμενος Βορειοηπειρώτης που στην αρχή της δημοκρατικής αλλαγής στην Αλβανία, στις 16 Μαρτίου 1991τόλμησε να καταγγείλει δημοσίως την ανθελληνική πολιτική που εφάρμοσε το αλβανικό δικτατορικό καθεστώς έναντι της εθνικής ελληνικής μειονότητας. Δημοσιεύει στην κεντρική εφημερίδα των Τιράνων «Δημοκρατική Αναγέννηση» το άρθρο του βόμβα: 

«Η τραγωδία της Ελληνικής Μειονότητας». Για πρώτη φορά στον αλβανικό τύπο άστραψαν οι πικρές αλήθειες αυτής της εθνικής τραγωδίας με τεράστια απήχηση στον εσωτερικό και εξωτερικό κόσμο. Ολόκληρο το αλβανικό κατεστημένο ρίχτηκε πάνω του να τον κατασπαράξει.

2-
ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
ΣΤΑ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Τραγικό παιχνίδι έπαιξε η σκληρή μοίρα με τον συγγραφέα Μιλτιάδη Αθαν. Οικονομίδη. Παραδόξως, και στη ζωή και μετά θάνατο έμεινε ξεχασμένος σε μια βαθιά λησμονιά. Έμεινε στην αφάνεια η χρυσή πένα του που έλαμψε για μισό αιώνα και έφερε στο φως ένα τεράστιο συγγραφικό έργο στα βορειοηπειρωτικά γράμματα.
Μια ζωή πάλεψε με αυταπάρνηση να αναδείξει τον ηπειρωτικό πολιτισμό, την ηπειρωτική λαϊκή ψυχή, να προβάλει όλους τους εκφραστές λόγιους αυτού του ψυχικού ηπειρωτικού κόσμου. Στα Ηπειρωτικά του Ημερολόγια και Λευκώματα αναδεικνύει όλους τους συγγραφείς του χώρου, όπως την Κατίνα Παπά, τον Βηλαρά, τον Κρυστάλλη, τον Χρήστο Χρηστοβασίλη κ.α.
Για όλους μιλάει με σεβασμό και αγάπη, ενώ ο ίδιος, δυστυχώς, δεν βρήκε ποτέ παρόμοια ανταπόκριση, πέρασε απαρατήρητος. Κανείς δεν μνημονεύει το έργο του στο ύψος που του ανήκει. Κανείς δεν ενδιαφέρθηκε να δημοσιεύσει την μεγάλη πολιτιστική κληρονομιά του. Μια γνωστή κληρονομιά γιατί τα σαράντα χειρόγραφα διηγήματά και άλλα λαογραφικά και ιστορικά γραπτά του βρισκόταν στα χέρια επιστημονικών ιδρυμάτων και επιφανών προσωπικοτήτων του χώρου μας. Και να σκεφτείς ότι τόσα και τόσα χρήματα ξοδεύονται για άλλους ανωφελείς σκοπούς, ενώ για τον πολιτισμό μας, για αυτό το μεγαλύτερο οπλοστάσιο που διαθέτει η φυλή μας και ιδίως για το χώρο του Βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού δεν νοιάζεται κανείς.
Πάντως, πέρα απ' αυτά και όποιος να φταίει εκείνο που μετράει είναι το λυπηρό αυτό γεγονός της λησμονιάς και αχαριστίας. Αυτό το απαράδεκτο γεγονός πλήγωσε και πληγώνει τον πολιτισμό μας, τους δημιουργούς του που αφιέρωσαν όλη τη ζωή τους για να εγείρουν το πνευματικό οικοδόμημα της ιδιαίτερης πατρίδας μας.

Τα πρώτα μαθήματα τα πήρε στην γενέτειρα του. Εκεί τελείωσε το δημοτικό σχολείο. Κατόπι φοίτησε στην Ζωσιμαία σχολή των Ιωαννίνων. Έκανε ανώτερες σπουδές στην Κωνσταντινούπολη, στην Ροβέρτειο Αμερικάνικη σχολή. Μετά όταν του δόθηκε η ευκαιρία ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ανώτερη Οικονομική και Εμπορική Σχολή Αθηνών.
Ειδικευμένος στις οικονομικές επιστήμες προσέφερε τις υπηρεσίες του στην κυβέρνηση της Αυτόνομης Πολιτείας στο ρόλο του οικονομικού συμβούλου. Μετά το δραματικό τέλος της Αυτόνομης πολιτείας εγκαταλείπει το Αργυρόκαστρο κι έρχεται στην ελεύθερη πατρίδα. Πρωτίστως, μένει στα Γιάννενα όπου εργάζεται στο δημόσιο σε διάφορα κέντρα του νομού, όπως στο Δελβινάκι, τις Φιλιάτες και αλλού. Τελικά εγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονίκη.
Έζησε και δημιούργησε σε μια κρίσιμη και κομβική ιστορική περίοδο. Σε μια περίοδο μεγάλων ιστορικών γεγονότων πλαισιωμένων από τις εξελίξεις των δύο Παγκοσμίων Πολέμων. Σε μια θυελλώδη περίοδο τεραστίων ανακατατάξεων στην ευρωπαϊκή πολιτική σκακιέρα και γενικότερα. Σε μια τραγική περίοδο που εμφανίζεται το βορειοηπειρωτικό θέμα και ξετυλίγεται το μεγάλο δράμα του. Σε αυτή την πολύ ταραγμένη περίοδο ζει και δημιουργεί συμμετέχοντας ενεργά στην πολιτική ζωή του τόπου.
Είναι γιος του Αθανάσιου Οικονομίδη, μιας μεγάλης προσωπικότητας της τελευταίας περιόδου του 19-του αιώνα, του φημισμένου "ΘΑΝΑΣΑΚΗ", όπως τον λέγανε με το τιμητικό του όνομα. Ο Μιλτιάδης, ο γιος του, σήκωσε ψηλά το ανάστημά του και μπόρεσε να αναδειχτεί όχι μόνο σε αντάξιο τέκνο του, αλλά να δημιουργήσει την δική του προσωπικότητα και να προσφέρει στα βορειοηπειρωτικά και γενικά στα ηπειρωτικά γράμματα μια βαρυσήμαντη και αξιόλογη συμβολή που σημαδεύεται με το πολύπλευρο δημιουργικό του έργο, σαν εκδότης και συγγραφέας, σε όλους τους κλάδους της λογοτεχνίας και κυρίως στον πεζό λόγο.
Ο Μιλτιάδης Οικονομίδης, νεαρός, σε ηλικία είκοσι χρόνων, δίνει το ενεργό παρών του στα ηπειρωτικά γράμματα. Το 1911 ξεκίνησε την έκδοση του "Ηπειρωτικού Ημερολογίου", τον Πρώτο τόμο, ενώ το 1914 τον Δεύτερο, σε μια πολύ κρίσιμη περίοδο εμπόλεμης κατάστασης που εξελίσσονταν το δράμα της Αυτόνομης Πολιτείας. Ο ίδιος βρίσκεται στο πεδίο του μαχόμενου Βορειοηπειρωτικού ελληνισμού. Συνοδοιπόροι του το όπλο και η πένα.
Επανέρχεται σε αυτό το θέμα ξανά το 1938 με ένα Λεύκωμα που φέρει τον τίτλο ¨Ηπειρωτικά". Να τι γράφει ο λόγιος Βασίλης Μάκης γι' αυτή την πρωτοβουλία: "Με το έργο τούτο, τα ¨Ηπειρωτικά", που για να έλθει σε πέρας χρειάστηκαν η πίστη, το θάρρος, η δουλειά και τα χρήματα του κ. Οικονομίδη, έρχεται σε μας τους Ηπειρώτες μια φωνή, λες και είναι βγαλμένη από τα βάθη της πολυκύμαντης ηπειρωτικής ιστορίας: Εμπρός για μια ηπειρωτική αναγέννηση. Γιατί έργα σαν τούτο, βαθύτατα εξεταζόμενα, μας δείχνουν ότι αναβλύζουν από μια αστείρευτη πηγή που θα την ονομάζαμε Ηπειρωτισμό, δίνοντας στον όρο τούτο το βάθος μιας έννοιας που κλείνει, μ' ότι χαρακτηριστικό και ιδιότυπο επιζεί, η Ηπειρωτική λαϊκή ψυχή"
Αυτά τα εξαιρετικά έργα περιέχουν πλούσιο υλικό, δοκίμια, διάφορες μελέτες ιστορικού και λαογραφικού περιεχομένου που αφορούν τον πολιτισμό της Ηπείρου, διηγήματα, ποίηση, δημοσιογραφικές συνεντεύξεις κ.α. του ιδίου και πολλών άλλων διακεκριμένων πανεπιστημιακών προσωπικοτήτων της εποχής.
Ο Μιλτιάδης Οικονομίδης είναι κορυφαίος συγγραφέας στα βορειοηπειρωτικά γράμματα. Το ομολογεί το έργο του, η ακτινοβολία του, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της δημιουργίας του. Έχει στοχαστεί κι έχει γράψει στη ζωντανή λαϊκή γλώσσα που μιλάνε οι Ηπειρώτες, στην διάλεκτό τους, στην ηπειρωτική ντοπιολαλιά. Η τέχνη της πένας του από αυτή την άποψη σπανίζει. Αλάργα συναντάμε τέτοιες περιπτώσεις που μπορεί κανείς να μιλήσει και ομολογήσει όπως ξέρει και μπορεί η χρυσή πένα του, όπως ξέρει αυτός να κάνει την ακτινογραφία της ψυχής του κόσμου της βορειοηπειρωτικής φτωχομάνας. Μοναδικός είναι και από μια άλλη άποψη. Όλο το έργο του ευωδιάζει Βόρειο Ήπειρο και γενικά Ήπειρο. Με τον παλμό της Ηπείρου χτυπούσε η μεγάλη καρδιά του, με τον παλμό της δημιουργούσε και σ' αυτή αφιέρωσε τη ζωή και την πένα του.

Ο Μιλτιάδης Οικονομίδης γεννήθηκε στην Πολύτσανη το 1891 και πέθανε στη Θεσσαλονίκη το 1964.

Παρουσίαση βιβλίου του Οικονομίδη στην «Ελευθεροτυπία»

Άνθρωποι από τη Βόρειο Ήπειρο

ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ

Πέρασαν εξήντα χρόνια από τότε (1945) που ο Βορειοηπειρώτης Μιλτιάδης Οικονομίδης πρωτοδημοσίευσε μια συλλογή διηγημάτων με τον τίτλο «Ανθρωποι από τη Βόρειο Ηπειρο». Βιβλίο αρκετά μικρότερο από το σημερινό, στο οποίο προστέθηκαν ανέκδοτα κείμενα του συγγραφέα. Εκείνη η έκδοση και στην εποχή που έγινε πέρασε απαρατήρητη, αλλά ο Μιλτ. Οικονομίδης (1883-1964) είχε μια δική του (βορειοηπειρώτικη) αντίληψη του χώρου, του χρόνου και των δραμάτων που ζούσαν οι άνθρωποι εγκλωβισμένοι στη στενότητα των συνόρων που χάραξαν άλλοι, στη φτώχεια και στην (μεταπολεμική) ομηρία τους. Ελπίδες δεν έτρεφαν οι Βορειοηπειρώτες, παρά μονάχα τη διαφυγή στην ξενιτιά. Ανθρωποι της υπαίθρου, τεχνίτες, μικροέμποροι, χήρες, κορίτσια και παπάδες είναι οι ήρωες αυτών των 18 διηγημάτων.

Προλεγόμενα: Αλέξης Χατζής-Θωμάς Στεργιόπουλος «Ροές», σελ. 304,